BAJKAŁ - prom-lodołamacz. Kolej transsyberyjska. Flotylla Bajkalska

Okręty podwodne

Strona główna

Facta Nautica: morze statki okrêty wojenne wraki marynarka

PROMY KOLEJOWE

ROSJA

BAJKAŁ [ Байкал ]
Prom-lodołamacz - Kolej transsyberyjska - Okręt flagowy Bajkalskiej Flotylli Wojennej
dr Piotr Mierzejewski

Prom kolejowy-lodołamacz BAJKAŁ uwięziony w lodach jeziora Bajkał. Zima 1900/1901. Fotografia: D.N. Jefimow.
железнодорожный паром-ледокол «Байкал».

---------Irkucki Komitet Rewolucyjny w czerwcu 1918 roku powołał do istnienia Bajkalską Flotyllę Wojenną (Байкальская военная флотилия), znaną też
pod nazwą Czerwona Flotylla Bajkalska (Красная байкальская флотилия). Złożona ona była z kilku zmilitaryzowanych statków bajkalskich, pospiesznie
uzbrojonych i przeznaczonych do walki z czechosłowackimi oddziałami. Okrętem flagowym tej zaiprowizowanej flotylli została największa jednostka, prom
kolejowy i lodołamacz zarazem - BAJKAŁ. Warto dodać - największy statek, jaki kiedykolwiek pływał po wodach Bajkału. Jego dzieje ściśle wiążą się z
historią kolei transsyberyjskiej.

--------Budowę kolei transsyberyjskiej, uchodzącej za największe przedsięwzięcie w historii światowego kolejnictwa, rozpoczęto w roku 1891. W 1898
zachodnia część linii dotarła do Irkucka, zaś wschodnia do stacji Mysowaja. Pozostało wykonać tylko południowe obejście jeziora Bajkał, co ze względu na
górzysty teren i jego szczególne własności geologiczne miało trwać jeszcze latami. Z tego powodu zdecydowano się na zorganizowanie przeprawy promowej,
prowadzącej przez jezioro z Listwienicznoje (przystań Bajkał) do stacji Mysowaja. Do obsługi tej linii wykonano w Wielkiej Brytanii dwa statki, BAJKAŁ i
ANGARA.

---------BAJKAŁ, zbudowany na zamówienie rosyjskiego rządu, był promem
kolejowym, który dzięki specjalnej konstrukcji kadłuba, miał zarazem
pełnić funkcję lodołamacza. Za jego prototyp uważa się amerykański prom
kolejowy, ówcześnie eksploatowany na Wielkich Jeziorach. Budowę
jednostki zlecono nie istniejącej już angielskiej stoczni Armstrong
Mitchell’s Low Walker Yard w Newcastle (nawiasem mówiąc, tej samej,
w której powstał GLÜCKAUF, pierwszy zbiornikowiec transoceaniczny).

---------Położenie stępki miało miejsce w 1895 roku. Gotowy już statek, po
próbach na wodach kanału La Manche, rozmontowano w stoczni i partiami
dostarczono w 1899 do Rosji. Później etapami, drogami wodnymi i koleją,
transportowano je aż nad jezioro Bajkał, gdzie w obecności angielskich
inżynierów dokonano ponownego montażu.

--------Ceremonia wodowania miała miejsce 17 czerwca 1899 r. Statek
ukończono 24 lipca 1900 roku i już od 1 sierpnia rozpoczął swoją służbę
jako pierwszy prom kolejowy w Azji. Był w owym czasie zarazem drugim
pod względem wielkości lodołamaczem na świecie.

Kadłub promu kolejowego BAJKAŁ w początkowej fazie budowy.
Newcastle, rok 1895 lub 1896.

BAJKAŁ przygotowany do ceremonii wodowania.

--------Dane techniczne statku przedstawiały się następująco: Wyporność - ok 4200 ton; prędkość maks. - ok. 11,5 węzłów; wymiary - 88, 4 x 17,4 x 6,1 m;
napęd - 3 maszyny parowe (2 rufowe, rozdzielone wzdłużną grodzią wodoszczelną, i 1 dziobowa, razem 3750 KM), 3 kotły główne, 2 śruby rufowe o średnicy
4 m i jedna śruba dziobowa o średnicy 3,5 m; ładunek - 850 ton + skład kolejowy (parowóz i 25 wagonów); 150 pasażerów kabinowych; załoga ok. 200 ludzi.

Prom BAJKAŁ na przystani Bajkał. Stara pocztówka.

---------Letnie i jesienne rejsy promu w roku 1900 przebiegały bez zakłóceń.
Trasę od przystani Bajkał do stacji Mysowaja, liczącą 73 km, przepływał
dwukrotnie w ciągu dnia. Kłopoty pojawiły się zimą, gdy wody jeziora zaczęły
zamarzać. Teoretycznie BAJKAŁ mógł kruszyć lód grubości 80-100 cm, co
wydawało się wystarczające dla zimowej eksploatacji. Ku zdumieniu wszystkich,
29 grudnia 1900 roku podchodząc do Mysowaja utknął w lodowym zatorze,
uszkadzając mechanizmy napędu. Udało się go ruszyć dopiero w końcu lutego
1901. Przygoda ta zakończyła się utratą przedniej śruby napędowej. Równie
bezradny zimą okazał się także drugi lodołamacz angielskiej budowy, ANGARA.

--------Załamaniu się żeglugi promowej na jeziorze Bajkał dużo uwagi poświęciła
prasa europejska i amerykańska. Na świecie wiązano wówczas wielkie nadzieje z
uruchomieniem kolei transsyberyjskiej, gdyż zdaniem ekonomistów miała się ona
wydatnie przyczynić do ożywienia gospodarczego zachodniego wybrzeża Stanów
Zjednoczonych.

--------W latach 1904-1905 BAJKAŁ transportował oddziały wojskowe, udające
się do Mandżurii, w związku z toczącą się tam wojną japońsko-rosyjską. Klęska
Rosji w tej wojnie i związany z nią kryzys gospodarczy zaznaczyły się wyraźnym
spadkiem zapotrzebowania na usługi promowe. Przyczyniło się do tego także
dokończenie budowy brakującego odcinka linii transsyberyjskiej wokół jeziora
Bajkał. Długie miesiące, a nawet lata, BAJKAŁ i ANGARA stały bezczynnie "na
sznurku".

--------Ponowne ożywienie żeglugi na jeziorze nastąpiło dopiero w roku 1914, po
wybuchu pierwszej wojny światowej. Kolejne załamanie prosperity przyszło trzy
lata później, gdy wrzenie rewolucyjne ogarnęło Rosję i doprowadziło do
dramatycznego zastoju gospodarczego.

-------Niezwykłą zmianę losów promu-lodołamacza przyniosło lato roku 1918.
Rejon jeziora Bajkał był w tamtym czasie terenem zaciętych walk wojsk
bolszewickiej Rosji z Korpusem Czechosłowackim.

Wodowanie promu BAJKAŁ - 17 czerwca 1899 roku.

Oficerowie 137. nieżinskiego pułku piechoty na promie
w drodze na front w Mandżurii. Czerwiec roku 1904.

--------Jak wspomniałem na wstępie, Irkucki Komitet Rewolucyjny w czerwcu 1918 roku sformował Bajkalską Flotyllę Wojenną, a jej okrętem flagowym
wyznaczył BAJKAŁ, największy statek Bajkału. Przy tej okazji prom przeklasyfikowano na kanonierkę i uzbrojono. Uzbrojenie to miało charakter raczej
symboliczny i składało się zaledwie z . . . jednego archaicznego moździerza piechoty! Mimo to BAJKAŁ angażował się w walki z siłami lądowymi przeciwnika,
usiłując czynić użytek ze swojego moździerza.

--------Żywot statku dobiegł końca w dniach ofensywy Korpusu Czechosłowackiego. Gdy w połowie sierpnia 1918 siły Korpusu podchodziły pod Irkuck, a
utrzymanie go zdawało się niemożliwe, jednostki flotylli otrzymały rozkaz przebazowania do przystani Mysowaja. I tam właśnie, 18 sierpnia 1918, BAJKAŁ
zakończył swój żywot, rozdarty czechosłowackimi pociskami artyleryjskimi i strawiony pożarem. I to jest ostatnia pewna wiadomość na jego temat,
chociaż nawet i data tego wydarzenia bywa często kwestionowana.

--------Do dziś nie udało się ustalić, co się stało z jego wrakiem. Są opinie, że spoczywa nadal na dnie jeziora. Niemniej jednak, poszukiwania go w roku 2008
przez głębokowodny aparat MIR zakończyły się fiaskiem. W 2009 grupa studentów próbowała na własną rękę zlokalizować wrak promu, lub przynajmniej
miejsce gdzie leżał, nim go (są takie podejrzenia) okoliczna ludność lub władza radziecka rozebrała na swoje potrzeby. Także daremnie. Wiadomo
natomiast, że ostatni kapitan promu, Michaił Aleksiejew, zmarł w roku 1922 i nie zostawił żadnych wspomnień.