II wojna światowa: Katastrofa transportowca ELLA w Zatoce Fińskiej

TRANSPORTOWCE

Związek Radziecki

ELLA [ЭЛЛА]
Estoński statek przejęty przez ZSRR - II wojna światowa - Ewakuacja Floty Bałtyckiej z Tallinna

Transportowiec ELLA był pierwszą jednostką radzieckiej Floty Bałtyckiej utraconą podczas jej tragicznego przemarszu
z Tallinna do Kronsztadtu (28-30 sierpnia 1941). Zatonął na minie w Zatoce Fińskiej w pozycji 59°46´N i 25°19´E.
Spośród przewożonych na jego pokładzie 693 rannych żołnierzy ocalało jedynie 49.

* * *
*

Tragiczny bilans ofiar ewakuacji radzieckiej Floty Bałtyckiej z jej głównej bazy w Tallinnie w dniach 28-30 sierpnia 1941 roku znany jest nadal tylko
w przybliżeniu. Przypuszcza się, że z około 27 800 pasażerów zaokrętowanych na rozmaitych jednostkach śmierć poniosło co najmniej 11 000 ludzi,
w tym około 3 000 ludności cywilnej. Liczby te nie uwzględniają setek, a może raczej tysięcy marynarzy załóg zatopionych statków i okrętów.

Port w Tallinnie na przedwojennej fotografii.

--------Ewakuację rozpoczęto o godzinie 12:00 dnia 28 sierpnia, czyli wtedy, gdy niemieckie oddziały wkraczały już do centrum Tallinna. Jako pierwszy opuścił
Zatokę Tallińską konwój nr 1, dowodzony przez kapitana 2. rangi N.G. Bogdanowa. Profesor W.I. Aczkasow (1973) informuje, że w skład tego konwoju
wchodziły statki KALPAKS, VIRONIA (pełniący rolę okrętu sztabowego), ATIS KRONVALDIS, ALEV, IVAN PAPANIN, LENIGRADSOWIET, JÄRVAMAA,
KAZACHSTAN i ELLA, okręty podwodne SZCZ-307, SZCZ-308 i M-79, lodołamacz KRISJANIS VALDEMARS oraz okręt warsztatowy SIERP I
MOŁOT. Inne źródła dodają do tej listy okręt ratowniczy NIEPTUN, holownik OLS-7, żaglowiec URME (idący na holu) oraz okręt podwodny SZCZ-301.
Eskortę konwoju stanowiły dwa niszczyciele (SUROWYJ i SWIRIEPYJ), trzy patrolowce (AMIETIST, KASATKA i SATURN), dwa kutry typu 'MO-4' (MO-
208 i MO-507), sześć trałowców (1201, 1206, 1208, 1209, 1210 i 1211) oraz pięć kutrów.

---------Edmund Kosiarz (1988, str. 301-302)) tak pisał "...o godzinie 12.00 transportowce i okręty konwoju nr 1 podniosły kotwice i w szyku torowym ruszyły na
trasę. Na czele podążały trałowce z wystawionymi trałami rufowymi. Na dziobach miały dodatkowe ochronne trały-parawany. Za trałowcami w szyku torowym,
jeden za drugim ruszyły transportowce, okręty pomocnicze i na końcu okręty podwodne. Jednostki eskorty utworzyły oddzielny szyk torowy z niszczycielem
SUROWYJ na czele".

---------"Całe to ugrupowanie starało się utrzymać na torze wodnym o szerokości zaledwie 3 kabli. Nie było to łatwe, gdyż tor nie miał oznakowania
nawigacyjnego, a okręty i statki podążały jeden za drugim, śladem torowym poprzednika. Najmniejsze odchylenie od kursu jednego z nich pociągało za sobą
odchylenia wszystkich następnych, a to groziło wyjściem poza niewidoczne granice przetrałowanego toru i wejściem na miny. (...) ...na szlaku zaczęły pojawiać
się miny. Niektóre pływały na powierzchni, prawdopodobnie uwolnione z kotwic po przecięciu minlin trałami, inne, zanurzone w wodzie, dawały o sobie znać
silnymi eksplozjami pod kadłubami statków. Kilka minut po godzinie 18.00 natknął się na nie transportowiec ELLA, idący poza konwojem. Statek zatonął, ale
załogę zdołano uratować". Ten opis katastrofy ELLA , pochodzący z książki E. Kosiarza, daje niestety niepełny obraz wydarzenia - transportowiec szedł w
konwoju i byl pierwszą utraconą jednostką ewakuującej się z Tallinna Floty Bałtyckiej, zaś odsetek uratowanych z katastrofy wyniósł zaledwie 8,1 %.

---------Jak wynika ze współczesnych opracowań rosyjskojęzycznych (np. A.W. Płatonowa Трагедии Финского залива) ELLA płynął w konwoju nr 1 na ósmej lub
dziewiątej pozycji w szyku torowym. Na jego pokładzie i w ładowniach znajdowało się 693 rannych żołnierzy oraz około 200 poborowych. Statek szedł w
kilwaterze poprzedzającego go parowca ALEV, lecz w pewnym momencie, w zamieszaniu powstałym wskutek bombardowania konwoju z powietrza i ostrzału
artyleryjskiego z wybrzeża, nieznacznie zboczył z kursu, co wystarczyło aby wyjść poza nieoznakowany przetrałowany tor i wpaść na minę. Stało się to o
godzinie 18:05. Niecałe trzy minuty później ELLA znikł pod wodą razem z większością transportowanych ludzi. Nieliczni przez pewien czas utrzymywali się na
powierzchni morza , chwytając się pływających szczątków statku. Na pomoc rozbitkom ruszył holownik LP-5 [ЛП-5] z konwoju nr 4 i podniósł z wody nieznaną
liczbę rozbitków. Piętnaście minut później sam wszedł na minę i natychmiast zatonął. Nie udało mi się znaleźć odpowiedzi na pytanie, czy ktoś się z holownika
uratował. Koło godziny 20:00 przechodzący przez rejon katastrofy patrolowiec SZCZORS [Щорс] z eskorty konwoju nr 2 natknął się na pływające szczątki
parowca ELLA. Zdjął z nich 74 ludzi, a godzinę później odnalazł jeszcze 25 rozbitków z lodołamacza KRISJANIS VALDEMARS zatopionego bomba lotniczą.

--------Bilans katastrofy parowca ELLA wygląda ponuro: z 905 ludzi (w tym 693 rannych) uratowano 74 ludzi. Wśród tych, którzy przeżyli było 49 rannych.
Tragicznie zakończyła się także ewakuacja rannych płynącym w tym samym konwoju statkiem ALEV - spośród 670 rannych nikt nie przeżył.

* * *
*

Estoński SS ELLA pojawił się w Lloyd's Register w suplemencie do rocznika 1937.

---------Parowiec ELLA (1523 BRT, 10 w.) był pierwotnie frachtowcem zbudowanym pod nazwę D.S. ADOLPH. Powstał w duńskiej stoczni Helsingors Jernskibs Og
Maskinbyggeri A/S, Helsingør pod numerem stoczniowym 103 na zamówienie A/S D/S Vendila (Svendsen & Christensen) w Kopenhadze. Inwestorowi przekazano go do
eksploatacji 11 kwietnia 1904 roku. Gdy pływał pod duńską banderą (port macierzysty Kopenhaga) dwukrotnie zmieniał nazwę - w roku 1928 na LOKE, zaś w 1934 r. na
KRUSAA. Od roku 1934 należał do estońskiego armatora Oskar Tiedemann z Tallinna, który trzy lata później przemianował go na ELLA. Po przyłączeniu Estonii do ZSRR uległ
nacjonalizacji i przeszedł pod radziecką banderę zachowując dotychczasową nazwę.