Okręty podwodne Rosji i ZSRR: SZCZ-324, Flota Bałtycka

Okręty podwodne

ZSRR

SZCZ-324 - [Щ-324]
Flota Bałtycka - Wojna radziecko-fińska - II wojna światowa
dr Piotr Mierzejewski

SZCZ-324, radziecki okręt podwodny typu 'SZCZ' [Щ] serii X, otrzymał order Czerwonego Sztandaru
za udział w wojnie radziecko-fińskiej (1939-1940).
The Soviet submarine SHCH-324. Probably mined in Gulf of Finland in November 1941.

---------SZCZ-324, jeden z trzydziestu dwóch radzieckich okrętów podwodnych typu 'SZCZ' (tzw. 'szczuka') serii X, zbudowany został w Gorkij (obecnie
znowu Niżnij Nowgorod), w Zakładzie Nr 112 (Krasnoje Sormowo), pod numerem stoczniowym 550/8. Budowę jego rozpoczęto 31 grudnia 1934, zaś
wodowano już 10 kwietnia 1935 roku. W bliżej nieokreślonym czasie (1935? 1936?) przetransportowany został wodami śródlądowymi do Leningradu. Tam,
po dokończeniu pozostałych jeszcze prac stoczniowych, wszedł do służby we Flocie Bałtyckiej. Miało to miejsce 4 listopada 1936 roku. Jego pierwszym
dowódcą mianowano Tichona Klemientiewicza Baranoka (1899-1942), który pozostał na tym stanowisku do 17 października 1937.

-------Niewiele znaleźć można informacji o dziejach jednostki w okresie poprzedzającym wybuch II wojny światowej. Wiadomo, że od 25 grudnia 1937 roku
dowodził nią Anatolij Michajłowicz Koniajew (1909-19??), a w czerwcu 1939 dostąpiła zaszczytu uczestniczenia w paradzie okrętów wojennych Floty
Bałtyckiej na Newie.

-------W październiku 1939 roku 22. dywizjon 2. brygady okrętów podwodnych, w skład którego wchodził SZCZ-324, przebazowano z Kronsztadtu do
Tallinna. Parę tygodni później okręt wziął aktywny udział w wojnie radziecko-fińskiej (tzw. wojna zimowa, ang. Winter War), która wybuchła 30 listopada
1939 r. Tuż przed rozpoczęciem działań wojennych, w dniach 28-30 listopada 1939, przeprowadził rekonesans w rejonie wyspy Digskär.

-------Radzieckie dowództwo wyznaczyło dziewiętnaście pozycji na fińskich szlakach komunikacyjnych oraz na podejściach do fińskich portów handlowych i
baz wojennomorskich. SZCZ-324 dwukrotnie wyszedł na bojowe patrole w ramach tych działań.

-------W swój pierwszy patrol bojowy okręt wyszedł z Tallinna 4 grudnia, kierując się na pozycję nr 8 (rejon na północ od latarni Bogskär, Wyspy Alandzkie).
5 grudnia nocą w tym rejonie zaobserwował przez peryskop płynący na powierzchni okręt podwodny o sylwetce przypominającej do złudzenia radziecki typ
'S'. Odległość (3-4 kable) i okoliczności umożliwiały dokonanie skutecznego ataku torpedowego. Jednak dowódca SZCZ-324, Anatolij Koniajew, obawiał się,
że spotkał radziecki S-1, który w tym samym czasie mógł przebywać w pobliżu. Dopiero kontakt radiowy z bazą uświadomił mu, że przepuścił wielką szansę
na odniesienie sukcesu. S-1 znajdował się bowiem już na wodach Zatoki Botnickiej. Po paru dniach patrolowania wyznaczonego sektora, przed południem 9
grudnia, SZCZ-324 ponownie natknął się na wynurzony fiński okręt podwodny - tym razem odległość od celu była znacznie większa i wynosiła około 12 kabli.
Podjęta próba ataku torpedowego nie powiodła się z powodu kłopotów z utrzymaniem radzieckiej jednostki na odpowiedniej głębokości, spowodowanych
błędami załogi przu obsłudze aparatów torpedowych. 17 grudnia SZCZ-324 miał kolejne kontakty z przeciwnikiem. Wpierw zaobserwowano fiński
lodołamacz (mógł być to SAMPO), lecz ten, w porę dojrzawszy peryskop, zdołał oddalić się unikając ataku. Parę godzin później pojawiła się kolena szansa - w
wizjerze peryskopu A. Koniajew ujrzał dwa statki i podjął decyzję o wystrzeleniu w kierunku jednego z nich torped. Nie uzyskano jednak trafienia, gdyż
radziecki dowódca źle ocenił prędkość atakowanego statku. 18 grudnia zakończył patrol i szczęśliwie, chociaż bez sukcesów, powrócił do bazy w Tallinnie.

-------SZCZ-324 podczas 'wojny zimowej' raz jeszcze wyszedł w morze - 30 grudnia 1939. Wypłynął, by zmienić przedwcześnie opuszczający swoją
pozycję okręt podwodny SZCZ-318, lecz gdy był już w morzu otrzymał rozkaz zajęcia pozycji nr 10, na północ wyspy Åland (w jęz. fińskim - Ahvenanmaa).
W drodze do wyznaczonego rejonu okręt zaatakował torpedą fiński konwój złożony z frachtowców ANNEBERG i HEBE, statku pasażerskiego BORE I,
eskortowanych przez dozorowiec TURSAS i dawny jacht prezydencki AURA , noszący teraz nazwę AURA II. Atak wykonany z niewielkiej odległości,
zaledwie czterech kabli, nie powiódł się. Koniajew najpierw niepotrzebnie długo zwlekał ze strzałem do największy statek - ANNEBERG, znów pomylił się w
obliczeniach i torpeda przeszła między dwiema fińskimi jednostkami. Na dodatek, natychmiast po poddania strzału, SZCZ-324 został wyrzucony na
powierzchnię. Udało mu się uchylić i uniknąć staranowania przez TURSAS. Rosyjskojęzyczne publikacje często twierdzą, że okręty eskorty usiłowały
obrzucić go bombami głębinowymi, on zaś odgryzał się ze swoich dwóch dział pokładowych kalibru 45 mm. Nieoczekiwanie w toku walki eksplodowała bomba
głębinowa na zrzutni AURA II. Eksplozja była tak silna, że urwała jachtowi rufę i szybko poszedł on na dno. We wspomnianych publikacjach wyraża się
przekonanie, że przyczyną wybuchu bomby było bezpośrednie trafienie jej pociskiem artyleryjskim z pokładu SZCZ-324. W powstałym zamieszaniu
"szczuka" szczęśliwie umknęła przeciwnikowi, nie odnosząc uszkodzeń. Zdaniem ocalałych z zatopionej jednostki marynarzy, wybuch bomby miał charakter
samoistny.

-------Powrót SZCZ-324 do bazy natrafił na poważne kłopoty. Tak pisał o tym Edmund Kosiarz (1988, str. 189): "W połowie stycznia ze względu na duże
zalodzenie Zatoki Botnickiej radzieckie okręty podwodne kończyły działania w tym rejonie. Powrót do baz był już bardzo trudny. Okręt podwodny SZCZ-
324 pod dowództwem kmdra ppor. A. Koniajewa przy forsowaniu cieśniny Södra Kvarken w dniu 19 stycznia 1940 r. musiał zaminowany rejon na odcinku 31
mil przebyć pod pokrywą lodową na głębokości 25 m. Był to wówczas nie lada wyczyn. Zakończył on działalność okrętów podwodnych na morskich liniach
komunikacyjnych."

Kiosk radzieckiego okrętu podwodnego SZCZ-324.
The coning tower of the Soviet submarine SHCH-324.

--------Koniec wojny z Finlandią zaowocował niebywałą lawiną odznaczeń i awansów dla sił zbrojnych ZSRR. Wtedy to, 21 kwietnia 1940 roku, SZCZ-324
odznaczony został orderem Czerwonego Sztandaru, a jego dowódcę, Anatolija Koniajewa, uhonorowano niezwykle prestiżowym tytułem Bohatera Związku
Radzieckiego. Niedługo potem, 4 lipca 1940, zszedł on z okrętu i przeszedł do pracy sztabowej. Stanowisko dowódcy na SZCZ-324 przejął Gieorgij
Jeramowicz Tarchniszwili (1910-1941), dotychczasowy zastępca dowódcy.

--------Wybuch wojny z Niemcami (22 czerwca 1941) zastał jednostkę w Tallinnie, w składzie 7. dywizjonu 2. brygady okrętów podwodnych. 24 lipca okręt
wyszedł na patrol do Zatoki Pomorskiej. Bezskutecznie patrolował wyznaczony sektor od 27 lipca do 7 sierpnia. Wracając, 12 sierpnia wszedł do Paldiski,
aby jeszcze tego samego dnia skierować się do Tallinna, a następnie 18 sierpnia dotrzeć do Kronsztadtu.

--------W swój ostatni patrol bojowy wyszedł z Kronsztadtu 2 listopada 1941 roku o godzinie 18.20. Zadaniem jego było zajęcie pozycji u wejścia do Zatoki
Fińskiej 5 listopada, co było elementem ubezpieczania ewakuacji bazy radzieckiej z półwyspu Hanko (Hangö). Po dotarciu w wyznaczony rejon, nocą 5.
listopada, G. Tarchniszwili meldował dowództwu o przejściu przez 22. południk i nigdy więcej nie odezwał się. Prawdopodobnie zatonął na minie. Uznany został
za zaginiony wraz z całą załogą, liczącą 39 ludzi. Wraku jednostki dotychczas nie zlokalizowano.

The Soviet submarine SHCH-324. Leningrad, June 1939.

SZCZ-324 podczas parady na Newie - czerwiec roku 1939.

--------

BIBLIOGRAFIA

Dmitriew, W.I. 1990 [Дмитриев В.И. 1990. Советское подводное кораблестроение. - Военноне издательство, Москва].
Gawrilienko, G.I. 1999 [Гавриленко Г.И. 1999. История балтийского подплава. - ВТА "Тайфун", Выпуск 5, №3/1999 г.].
Kosiarz, E. 1988. Druga wojna światowa na Bałtyku. - Wydawnictwo Morskie Gdańsk.
Kowaliow, E.A. 2006 [Ковалев Э.А. 2006. Короли подплава в море червоных валетов. - Центрполиграф, Москва, Санкт-Петербург].
Morozow, M.E. 2001 [Морозов М.Э. 2001. Подводные лодки ВМФ СССР в Великой Отечественной войне1941-1945гг., ч.1 - Полигон].
Morozow, M. E. & Kułagin, K.L. 2002 [Морозов М.Э.& Кулагин К.Л. 2002. Подводные лодки типа "Щ" (X и X-бис серии)- Морская коллекция, №2].
Morozow, M.E. & Kułagin, K.L. 2008. [Морозов, М. Э., & Кулагин, К. Л. 2008. «Щуки». Легенды Советского подводного флота. — Яуза, Эксмо].
Płatonow, A.W. 1998. [Платонов А.В. Советские боевые корабли 1941-1945гг. ч.3, Альманах - Цитадель, Санкт-Петербург].
Płatonow, A.W. 2004. [ Платонов, А. В. 2004. Энциклопедия советских подводных лодок. 1941-1945. - Полигон, АСТ].
Polmar, N. & Noot, J. 1991. Submarines of the Russian and Soviet Navies, 1718-1990. - Naval Institute Press, Annapolis, Maryland.