INTUICJA
mgr MAJA ANNA MIERZEJEWSKA (Maja Anna Drexler) - psycholog kliniczny
_______________________________________________________________________
Maja Mierzejewska. Foto: Piotr Mierzejewski. 2009.
Motto:  
„Mam o wiele większe zaufanie do intuicji niż do rozumu.
Bo rozum podlega manipulacji, a i tak jesteśmy wystarczająco manipulowani żyjąc
w koniunkturalnym społeczeństwie.”
--------------------------------------------------------------------------------------------------Maria Szyszkowska
 
  Autorka o sobie

----------Intuicja – (z łac. intuitio – wejrzenie) to proces myślowy polegający na szybkim dopasowaniu danej sytuacji,
problemu, zagadnienia do znanych już szablonów i zależności. Objawia się pod postacią nagłego przebłysku
myślowego, w którym dostrzega się myśl, rozwiązanie problemu lub odpowiedź na nurtujące pytanie. Natura intuicji
wynika z tego, że jest ona procesem podświadomym, którego nie można kontrolować, można jedynie dopuszczać lub
odrzucać podawane przez intuicję rozwiązania. Pojęcie i termin intuicji powstały i rozpowszechniły się pierwotnie w
filozofii, samo pojęcie jest starsze od terminu, gdyż było znane już w starożytności.
-
--------Termin intuicjonizm stosowany jest do określania kierunków filozoficznych, przyjmujących intuicję jako
podstawowe lub jedno z zasadniczych źródeł poznania. W historii filozofii pojęcie „intuicja” często oznaczało zdolność
bezpośredniego pojmowania. Bezpośrednie dostrzeganie prawdy za pomocą organów zmysłów uważano za jej
początkową formę; sam termin „intuicja” wywodzi się z łacińskiego intuitus, postrzeganie za pomocą organu wzroku.
(Nałczadżjan, A.  1979 s. 67). Głównym przedstawicielem tego kierunku był filozof francuski Henri Bergson (1859-
1941), który  rozpowszechnił zainteresowanie problematyką, jednak nie wyjaśnił samego pojęcia intuicji, bowiem
używał tego terminu w wielu różnych znaczeniach. Do rozwoju intuicjonizmu matematycznego przyczynił się
Immanuel Kant, który twierdzenia matematyczne kwalifikował do sądów syntetycznych a priori.

---------Intuicja to szczególny poziom poznania, którego specyfikę ujawnia przeciwstawienie albo poznaniu
intelektualnemu (H. Bergson), albo z jednej strony poznaniu doświadczeniowemu, a z drugiej – dyskursywnemu
poznaniu intelektualnemu. To wgląd, olśnienie (w rozumieniu psychologii postaci), pojawiające się w trakcie
rozwiązywania problemu,  przeczucie, zdolność przewidywania, twórcza wyobraźnia,  szybka identyfikacja zjawiska,
przedmiotu lub znaku; jasne rozumienie znaczenia i wzajemnych relacji między znakami; narzucające się
przekonanie, którego nie można w pełni uzasadnić, powstające w wyniku  nieświadomego przeniesienia postaw
wytworzonych w stosunku do podobnych sytuacji lub w wyniku działania bardzo słabych bodźców.

Procesy intuicyjne opierają się na trzech zjawiskach:
- uczenie się mimowolne, automatyczne nabywanie wiedzy, która jest dla nas nieuświadomiona,
- automatyzmy,  pierwotne i wtórne – sztywne programy reagowania regulujące nasze zachowania i biorące udział w
formułowaniu sądów intuicyjnych w rozwiązywaniu problemów w sposób intuicyjne,
- markery somatyczne, które są reakcją emocjonalną na konsekwencje przyszłych zdarzeń, ostrzeżenia organizmu
przed negatywnymi skutkami przyszłych wyborów.
Te trzy zjawiska stanowią podstawę myślenia intuicyjnego (Balas, R. 2008.X.28).
--------Markery somatyczne są specjalnym rodzajem uczuć, które zostały połączone
w procesie uczenia się z przewidywanymi przyszłymi skutkami rozwoju wypadków.
Kiedy negatywny marker somatyczny zostanie zestawiony z określonym przyszłym
skutkiem danego działania, wówczas staje się dzwonkiem alarmowym. Jeśli zestawi
się go z markerem pozytywnym, to stanie się on bodźcem zachęty. (Kolańczyk, A.
2004 s. 200 -201).
-
--------Oceniając człowieka w ciągu kilku sekund, opieramy się na intuicji
wynikającej z naszych doświadczeń, potrafimy trafnie oceniać ludzi i podejmować
decyzje, formułować sądy na temat otaczającego nas świata. Obserwacje i badania
laboratoryjne pokazują, że bardzo wiele dzieje się poza udziałem naszej
świadomości, duża część procesów mentalnych jest regulowana automatycznie, w
sposób utajony.  Regulacje automatyczne odnoszą się nie tylko do procesów
fizjologicznych, ale i do funkcjonowania umysłu i wyższych procesów myślowych.  
Intuicja nie jest siłą mistyczną lecz procesem, który jest nieświadomym nabywaniem
informacji, nabywaniem kowariancji, mózg wykrywa to czego świadomość nie jest w
stanie kontrolować. Nie mamy kontroli nad procesami automatycznymi, to one nami
rządzą, poczucie sprawowania kontroli nad otoczeniem jest tylko iluzją. [Balas, R.
2005-03-13/1].   
-
--------Intuicja jest źródłem nowych pomysłów i idei, być może w każdym z nas drzemią ukryte talenty, które czekają
na realizację. Intuicja bywa określana mianem „umysłu subiektywnego”, w odróżnieniu od umysłu obiektywnego –
postrzega świat bezpośrednio i bez refleksji, tu bowiem znajduje się siedlisko uczuć i „magazyn” pamięci (Murphy, J.
2007  s. 35). Intuicja reaguje na przekazywane jej przez świadomość wrażenia, sama nie będąc obciążona
jakimikolwiek logicznymi wnioskami. (Murphy, J., s. 37).
-
--------W poziomach  intuicji możemy wyróżnić:  poziom najprostszy – fizyczny, fizjologiczny, w postaci informacji,
która do nas dociera – dreszcz, chłód, ciepło, ból;  poziom emocjonalny, odczuwanie czegoś przyjemnego lub
przykrego bez uświadomienia sobie wyraźnej przyczyny. Wyższy poziom to myślenie intuicyjne, forma myślenia, która
o czymś informuje, przydatna w rozwiązywaniu problemów.
-
--------Intuicja jest przydatna w sytuacjach trudnych, przy nadmiarze lub deficycie informacji, przy braku czasu,
nadmiarze przesłanek. To nagły przebłysk świadomości lub idei.
-
--------Do spopularyzowania intuicjonizmu przyczynił się, choć nie wyjaśnił samego pojęcia intuicji  Henri Bergson,
można wymienić około dwudziestu typów bergsonowskiej intuicji (Mysłakowski, Z. za Dobrołowicz 1995 s. 46,47).
-
--------Według Myers’a intuicja to zdolność dotarcia do bezpośredniej wiedzy, natychmiastowego wglądu, bez udziału
obserwacji czy rozumu. Badania nad podprogowym oddziaływaniem są dowodem na nieświadome przetwarzanie
informacji, czasami intuicyjnie wyczuwamy to, z czego nie zdajemy dobie sprawy (Myers, D.2004, s.51). Wszystko, co
oceniamy jako dobre, lub złe – oceniamy w ciągu ¼ sekundy od postrzeżenia. W życiu człowiek korzysta z dwóch
rodzajów wiedzy, zarówno wiedzy racjonalnej jak i wynikającej z doświadczenia, ten drugi rodzaj wiedzy sprawia, że
kierujemy się instynktem, ufamy swoim przeczuciom i oblegamy na intuicyjnych  wrażeniach.
-
--------Za siedzibę intuicji uważana jest prawa półkula mózgu, odpowiedzialna za odczuwanie i wyrażanie emocji,
rozpoznawanie twarzy, obiektów, rysunków, dostrzeganie różnic. Jest nazywana „niemą”, gdyż to lewa półkula
odpowiada za mowę, czytanie, pisanie rozumowanie matematyczne, rozumienie i wszystkie czynności mózgu
odpowiedzialne za to, co racjonalne. Jednak ,kiedy prawa półkula nakaże jakieś działanie – lewa będzie intuicyjnie je
uzasadniać,  jest „interpretatorem”, który natychmiast formułuje teorie uzasadniające nasze zachowanie (Myers, D.
2004  s. 41). „Lewa półkula rządzi mową, prawa odpowiada za świadomość przestrzenną; lewa za poczucie rytmu,
prawa za melodię; lewa jest racjonalna, prawa intuicyjna; w lewej dokonuje się analiza, w prawej synteza…” (Brooks,
P. 2001 s. 45).
-
--------Prawa półkula mózgu jest siedliskiem wszelkich odmiennych stanów umysłu, jest to terytorium, na którym
zgodnie i synergicznie koegzystują: percepcja sensoryczna, wrażliwość emocjonalna, wyobraźnia, marzenia senne,
myślenie holistyczne, kreatywność i  doświadczenia mistyczne ( Naparstek, B. 1997 s. 66).
-
--------Intuicja jest szczególnym, niemniej rozumowym sposobem pojmowania świata, a irracjonalizm jako koncepcję
filozoficzną można pokonać tylko w wyniku dogłębnego zbadania jej istoty. Dlatego, choć intuicjonizm jest bezpłodny,
krytyczna jego analiza może pomóc w dziele sformułowania i naukowego zbadania wielu ważnych problemów
(Nałczadżjan, A. 1979 s. 67).
-
--------W potocznym znaczeniu używa się określenia „intuicja” do wyrażania uznania dla czyjegoś trafnego osądu,
umiejętności przewidzenia danej sytuacji czy podjęcia słusznej decyzji. W literaturze naukowej termin ten uchodzi
często za synonim niepełnej wiedzy, braku odpowiedniego wykształcenia,  ma wydźwięk pejoratywny – gdyż jest to
„jedynie intuicja”, a nie podbudowana racjonalnie wiedza.Znaczna część naszego życia umysłowego pozostaje poza
zakresem świadomości i opiera się na procesach obcych logice – na intuicji lub przeczuciach. (Gigerenzer, G. 2009 s. 13).
-
--------Nieświadome części naszego umysłu podejmują decyzje bez wiedzy świadomego „ja”. Intuicja kieruje nami o
wiele częściej, niż zdajemy sobie z tego sprawę, działaniu inteligencji często nie towarzyszy świadoma myśl, kora
mózgowa, w której znajduje się świadomość zawiera również procesy nieświadome. Inteligencja nie jest tożsama z
procesami świadomymi i celowymi.
-
Intuicja odnosi się do sądów, które:
- nagle pojawiają się w świadomości,
- wypływają z przyczyn, których nie uświadamiamy sobie w pełni,
- są na tyle wyraźne i naglące, że skłaniają nas do działania (Gigerenzer, G. 2009 s. 26).

Intuicja opiera się na dwóch elementach:
- na ogólnych regułach, które wykorzystują
- ukształtowane w toku ewolucji zdolności mózgu.
-
--------Naturę intuicji można rozumieć na dwa sposoby. Jeden wywodzi się z zasad logicznych i opiera na założeniu, że
rozwiązuje ona skomplikowany problem przy użyciu równie skomplikowanej strategii. Drugi sposób opiera się na
zasadach psychologicznych stawiających na prostotę i wykorzystuje ukształtowane w toku ewolucji zdolności mózgu.
(Gigerenzer, G. 2009 s. 28). Inteligencja nieświadoma polega na tym, aby wiedzieć bez zastanawiania się, jaki sposób
działania okaże się najskuteczniejszy w danej sytuacji. Przeczucia często opierają się na zaskakująco małej ilości
informacji. Dobra intuicja często ignoruje informacje, wyrasta z ogólnych reguł uwzględniających tylko nieliczne
informacje dostarczane przez środowisko, a wszystko inne ignorują. Sądy intuicyjne działają na tej samej zasadzie, co
percepcyjne hipotezy, nie dysponując wystarczającymi informacjami mózg zmyśla na podstawie pewnych założeń
dotyczących świata. Różnica jest tylko w tym,  że intuicja jest bardziej elastyczna, niż percepcja. (Gigerenzer, G. 2009
s. 56).
-
--------Intuicja jest czymś, czego doznajemy, coś pojawia się nagle w naszej świadomości, nie rozumiemy dlaczego
czujemy to, co czujemy, ale jesteśmy skłonni do działania na podstawie tych przeczuć. Określenie inteligencja
nieświadomości odnosi się do błyskawicznego procesu ewaluacji gdy zachodzi taka potrzeba. Zdarza się, że logiczne
argumenty pozostają w konflikcie z intuicją, ale wielokrotnie można się przekonać, że intuicja jest o wiele lepszym
przewodnikiem po realnym świecie, niż logika; często to, co z logicznego punktu widzenia sprawiało wrażenie
błędnego rozumowania,  w rzeczywistości okazywało się wysoce inteligentnym osądem społecznym dotyczącym
rzeczywistego świata – tak więc, dobra intuicja powinna wykraczać poza dostępne informacje, a także poza logikę.  
Intuicja „idź za tym, co już znasz” jest najbardziej skutecznym przewodnikiem przez życie, jej skuteczność polega na
rozpoznawaniu i ocenie. Rozpoznawanie polega na ocenie, czy można się posłużyć daną regułą, a ocena – czy należy.
-
--------Intuicja jest rodzajem nieświadomej inteligencji, natychmiastowym zrozumieniem lub poznaniem bez
uprzedniego przemyślenia, jest przejawem aktywności nieświadomych sfer naszej psychiki.  Potrafi błyskawicznie
łączyć pojęcia. Intuicją kierowali się tacy wynalazcy  jak Albert Einstein, Thomas Edison czy James Watt.
-
--------Każdy człowiek w mniejszym, lub większym stopniu posługuje się intuicją, z tą różnicą, że jedni są bardziej tego
świadomi, inni podchodzą bardziej analitycznie do rozwiązywania problemów. Niekiedy intuicyjnie wyczuwamy to, z
czego nie zdajemy sobie sprawy (Myers, D. 2004 s.51). Niektórzy ludzie mając szczególne zdolności do odczytywania
myśli, uczuć i zamiarów innych osób, charakteryzują się wyższym poziomem intuicji.
-
--------Intuicja towarzyszy człowiekowi od zawsze, jest dla nas tak samo naturalna jak instynkt dla zwierząt, jednak
wraz z  rozwojem cywilizacji została ona wyparta na rzecz myślenia racjonalnego, logicznego, traktowana marginalnie
i postrzegana jako zjawisko niepożądane. Okazuje się jednak, że samo myślenie racjonalne nie wystarcza i obecnie
poszukuje się nowych form myślenia, intuicja powraca do łask i stała się przedmiotem wielu badań naukowych.
Wiedza intuicyjna jest zazwyczaj niedostępna dla świadomości, zwana jest też wiedzą milczącą, utajoną. W
przeciwieństwie do wiedzy jawnej, która „wie że”,  wiedza milcząca  „wie, jak”. (Myers, D. 2004 s. 99).
-
--------Przykładem twórczego osiągnięcia naukowego bazującego na intuicji jest Gregor Mendel i odkryte przez niego
prawa dziedziczenia. Bez przygotowania naukowego i metodologicznego, trafnie dobrał do swoich eksperymentów
odpowiednia roślinę  i wyodrębnił siedem podstawowych cech, gdy nikt jeszcze nie słyszał o chromosomach czy
genach.  Genialne, prekursorskie, oparte wyłącznie na intuicji odkrycie Mendla miało miejsce o wiele lat za wcześnie,
aby mogło być zrozumiane i zaakceptowane przez naukę.
-
--------Z kolei twórca układu okresowego pierwiastków chemicznych, Mendelejew, pracując trzy doby bez snu, znużony
pod koniec pracy nad układem pierwiastków, zasnął i we śnie ujrzał swoją tabelę, w której pierwiastki były
poustawiane tak, jak należy. Poprzednio miał poważny kłopot z opisaniem swojej wizji – „wszystko ukształtowało się
w głowie, ale nie mogę wyrazić tego tabelą”. ( Nałczadżjan, A. 1979 s. 37,38).
-
---------Klimuszko uważał, że intuicja pokrywa się częściowo z jasnowidzeniem, wtedy mówi się o przypadkach
szóstego zmysłu, rzeczy, których nie można pojąć przez uczenie się, doświadczenia oraz pięć zmysłów. (Ojciec Andrzej
Klimuszko, franciszkanin, obdarzony darem jasnowidzenia, wizjoner, medium, zielarz). Są hipotezy, że pojmowana w
tej formie intuicja ma związek ze spostrzeganiem bodźców podprogowych lub postrzeganiem pozazmysłowym.   
-
---------Intuicja jako rozumienie przejawia się w jasnym rozumieniu komunikatów  wyrażanych symbolicznie,
szczególnie, kiedy autor używa metafor i przykładów oddających trafnie istotę rzeczy, odwołując się do osobistych
doświadczeń człowieka.  (Dobrołowicz, W.  1995  s. 52).
-
---------Intuicja jako zdolność interpretacji ma związek z intuicją, jako zrozumieniem, łatwością i wnikliwością w
dokonywaniu interpretacji i reinterpretacji znaków sztucznych, symboli, tekstów czy dzieł sztuki. Na co dzień – z
interpretowaniem czyjegoś wyglądu zewnętrznego, gestów czy póz.
-
---------Intuicja, postrzeganie pozazmysłowe, psi, inteligencja paranormalna, postrzeganie wyższego stopnia, trzecie
oko, szósta czakra – jakkolwiek to nazwiemy – są częścią naturalnego, ludzkiego dziedzictwa. Wszystko to tkwi w
oprogramowaniu genetycznym człowieka, gotowe do użycia na życzenie. ( Naparstek, B. 1997 s. 23). „Kiedy za
pośrednictwem własnego aparatu zmysłowego odbieramy uczucia, wrażenia, bodźce i emocje, które nie są nasze lecz
należą do kogoś lub czegoś innego albo po prostu wiszą w powietrzu. Nasze granice rozszerzają się i obejmują coś
więcej, niż nasza własną osobę…” ( Naparstek, B.  1997 s. 45).
-
---------Znane są słowa niemieckiego matematyka, Carla Gaussa, na temat intuicyjnej antycypacji – „Wyniki mam już
dawno, nie wiem tylko, jak do nich dojdę”.  (cyt. za Hadamard,J. 1964  Warszawa: Psychologia odkryć  
matematycznych). Wspaniałe rezultaty swoich badań Gauss w dużej mierze zawdzięcza genialnej zdolności
intuicyjnego antycypowania wyników badań. (Nałczadżjan, A. 1979 s. 88).
-
---------Intuicja jest procesem holistycznym, o wyraźnym składniku przetwarzania przedświadomego. Świadomość  ma
dostęp tylko do samego wyniku tego procesu. Intuicją kierujemy się gdy nie mamy innych pewnych wskazówek
oceniania lub podejmowania decyzji oraz gdy brak przesłanek lub są one niejasne, podsuwa nam trafne rozwiązania,
jest suflerem tym lepszym,  im trudniejsze zadanie mamy do rozwiązania.
-
---------M. Karwowski,  w swoim artykule na temat cech osobowości uczniów zdolnych i twórczych pisze, że wyższy
poziom intuicji jest powodem gorszych rezultatów szkolnych; intuicjoniści często posługują się domysłami, sprawiają
wrażenie osób zgadujących, lub nie potrafią uzasadnić swoich pomysłów, co nie przysparza im sympatii ze strony
nauczycieli. Uczniowie twórczy, ale posługujący się intuicją ma szanse na zostanie uznanym za fantazjującego, a nie za
zdolnego. (M. Karwowski, M. Kujawski, J., 2009.III.23). Za to w badaniach porównawczych typów umysłów twórczych
i nietwórczych – okazało się, że podobnie jak w badaniach A. Kolańczyk, ogromna większość osób twórczych
przejawiała preferencje do wykorzystywania intuicji emocjonalnej oraz intelektualnej. Tak więc, osoby kreatywne o
wiele częściej polegają na swoich emocjach i intuicji.
-
---------Dawno temu, w myśli zachodniej, intuicja początkowo była uznawana za najpewniejszy rodzaj wiedzy, później
została zlekceważona jako kapryśna i zawodna.  Kiedyś uznawano anioły i inne byty duchowe za obdarzone
zdolnościami intuicyjnego poznania, o wiele przewyższającego możliwości rozumowania zwykłych śmiertelników.

---------Filozofowie twierdzili, że  dzięki intuicji można zobaczyć oczywiste prawdy matematyki i moralności. Obecnie
intuicja bywa częściej kojarzona z trzewiami niż z mózgiem i straciła sporo ze swojej anielskości, natomiast posługuje
się powstałymi w toku ewolucji zdolnościami mózgu i opiera na ogólnych regułach pozwalających nam działać szybko i
ze zdumiewającą trafnością. Jakość intuicji wynika z inteligencji ukrytej pod poziomem świadomości, z umiejętności
rozeznania bez zastanowienia która regułą posłużyć się w danej sytuacji. Często intuicja przewyższa trafnością
wyrafinowane rozumowanie i strategie obliczeniowe. Bez intuicji ludzie niewiele by osiągnęli.
 
MYŚLENIE INTUICYJNE
INTUICJONIŚCI
    
 
_______________________________________________________________

Maja Anna Mierzejewska