MYŚLENIE INTUICYJNE-
mgr MAJA ANNA MIERZEJEWSKA
(Maja Anna Drexler)-
psycholog kliniczny-
_______________________________________________________________________
|
|
Motto: ----------------------------------------------------------------------------
„Myślenie bez intuicji jest puste, intuicja bez myślenia jest ślepa.”
Albert Einstein
|
| |
| |
Maja Mierzejewska
|
Myślenie intuicyjne jest trudne do zdefiniowania. Opiera się na pamięci, reakcjach emocjonalnych, doświadczeniu,
postrzeganiu, jest trudne do zwerbalizowania, przedświadome, dokonujące się w odmiennych stanach
świadomości. Jest formą myślenia, która o czymś informuje, przydatną w rozwiązywaniu problemów. W myśleniu
intuicyjnym operujemy głównie obrazami, które powstają w prawej półkuli mózgu.
Myślenie intuicyjne daje szansę na rozwiązanie problemu w przypadku deficytu lub nadmiaru informacji
potrzebnych do rozwiązania danego problemu przy pomocy wnioskowania logicznego. Charakter myślenia
intuicyjnego można określić jako:
|
- nieświadomy,
- pozalogiczny,
- niewerbalny,
- natychmiastowy,
- emocjonalny,
- heurystyczny,
- wielopłaszczyznowy,
- janusowy,
- metaforyczny,
- alegoryczny,
- multisensoryczny.
|
|
Istnieją różne poglądy na temat udziału logiki w tym rodzaju myślenia, w chwili obecnej nie jest on jeszcze
do końca poznany.
J. Bruner doszukuje się myślenia intuicyjnego w dochodzeniu do nowej wiedzy, zrozumienia sensu i
struktury problemu bez udziału logiki. Jest ono „ źródłem hipotez, rodzi interesujące zestawienia myślowe, których
wartość sprawdza się dopiero później”. (J. Bruner, cyt. za Dobrołowicz, W. 1995, s. 59.
Selye określa intuicję jako nieświadomą inteligencję obchodzącą się bez rozumowania czy wnioskowania. „Jest to
natychmiastowe zrozumienie lub poznanie bez rozsądnego przemyślania” (H. Seyle, cyt. za Dobrołowicz,
W. 1995, s. 59). Jeden z interesujących się niekonwencjonalnymi metodami myślenia naukowców, Edward de Bono
wprowadził nową terminologię na określenie rodzajów myślenia - myślenie wertykalne (pionowe, konwencjonalne,
logiczne) oraz lateralne (oboczne, ukryte). Ten drugi rodzaj myślenia szuka nowych rozwiązań trudnych
problemów metodami niekonwencjonalnymi, nie stosowanymi w logice.
W. Szewczuk uważa, że intuicja to „ zarysowe, bardziej poczuciowe niż słowno- logiczne ujmowanie powiązań,
zależności, skrótowe domyślanie się”. (W. Szewczuk, cyt. za Dobrołowicz, W. 1995, s. 59).
A. Rothenberg wyodrębnił myślenie wielopłaszczyznowe – inaczej janusowe jako twórczy proces poznawczy,
łączący w całość różne przeciwności lub antytezy. Ten sposób myślenia ma wiele cech wspólnych z wprowadzonym
przez A. Kostlera pojęciem bisocjacji czyli rodzaju odległych skojarzeń elementów świadomości, obrazów, pojęć,
idei…, należących do różnych, pozornie wykluczających się wzajemnie dziedzin naukowych jak biologia, medycyna,
historia czy technika. Zarówno bisocjacja jak i myślenie janusowe mają cechy wspólne i
różnice, bisocjacja nadaje się bardziej do opisywania wyobrażeń, natomiast myślenie janusowe dotyczy kojarzenia
ze sobą faktów nie tylko odległych, ale sprawiających wrażenie całkowicie przeciwstawnych.
Kazimierz Sośnicki wymienia następujące cechy myślenia intuicyjnego:
- całościowe w treści i „ujmowane w jednym akcie”,
- jednorazowe i jednościowe w akcie i treści, dokonuje się bez poszczególnych kroków, dlatego bywa określane
jako bezpośrednie,
- nie jest poprzedzone analizą, w jego powstawaniu nie ma stadium wstępnego, przez co ma charakter nagłości,
- ponieważ jest nowe i pojawia się nagle, nie mając podstawy w poprzednim myśleniu, określane jest jako nagły
pomysł, natchnienie, olśnienie,
- treść myślenia intuicyjnego jest tylko zarysowana, nie ma w nim jasnego ujmowania szczegółów ani wyrazistości
w odróżnieniu od innych podobnych treści, obraz myślowy występuje tylko w zarysie,
- myśl intuicyjna jest tylko prawdopodobna, nie ma żadnej pewności co do jej prawidłowości.
|
Odczucia mogą stanowić ważne podpowiedzi ułatwiające orientację w otoczeniu i pomagające podejmować
decyzję (Kolańczyk, A. 2004, s. 13).
Myślenie intuicyjne jest przeżywane jako nagłe olśnienie, z olśnieniem nierozerwalnie związane jest
zjawisko inkubacji; wgląd intuicyjny pojawia się najczęściej, kiedy człowiek przestaje się intensywnie zastanawiać
nad problemem, gdy odpoczywa, bawi się lub śpi. Wielu wielkich wynalazców i odkrywców stwierdzało, że wiele ich
oryginalnych pomysłów i rozwiązań pojawiało się gdy byli zajęci rozwiązywaniem zupełnie innych problemów.
Najwartościowsze pomysły pojawiały się prawie zawsze niespodziewanie.
Myślenie intuicyjne, wielopłaszczyznowe przyczyniło się do wszystkich wielkich, tzw. przełomowych odkryć. Albert
Einstein rozmyślał o człowieku, który spada i jednocześnie jest w bezruchu, co zaprzeczało zdrowej logice. Wynik
myślenia niekonwencjonalnego przeważnie wywołuje uczucie zdziwienia na skutek uświadomienia sobie, że nowa
idea jest diametralnie różna od posiadanej wiedzy traktowanej jako normalna, oczywista i logiczna. Wynik myślenia
intuicyjnego jest jedynie prowizoryczny, przejściowy, etapowy, ma charakter niedostateczny,
hipotetyczny, gdyż w wyniku tego myślenia są formułowane hipotezy.
Myślenie intuicyjne w porównaniu z konwencjonalnym wiąże się z ryzykiem, jest w dużym stopniu zawodne,
a jednocześnie braki formalne w określonych sytuacjach stają się zaletami, ponieważ umożliwiają działanie
wtedy, gdy brak dostatecznych przesłanek do wnioskowania logicznego, kiedy występuje deficyt niezbędnych
informacji. W odróżnieniu od myślenia analitycznego, myślenie intuicyjne sprowadza się do bezpośredniego
rozumienia bez rozumowania. Myślenie intuicyjne i inkubacja są istotne przede wszystkim w rozwiązywaniu
skomplikowanych problemów twórczych, proces ten zachodzi etapowo, istotną rolę odgrywa w nim antycypacja,
przewidywanie możliwych rozwiązań, jest jak gdyby „forpocztą” myślenia uporządkowanego, racjonalnego.
Myślenie intuicyjne można określić również jako prekognitywne (wiedza o przyszłych zdarzeniach, której nie można
wywnioskować z wiedzy aktualnej), oraz antycypacyjne. Myślenie prekognitywne jest domysłem,
odzwierciedleniem przyszłych zdarzeń na podstawie nikłych przesłanek, słabych bodźców lub nawet bodźców
podprogowych. Innym przykładem myślenia prekognitywnego są marzenia senne, które wcześniej niż świadomość
mogą opracowywać informacje (Dobrołowicz, W. 1995, s. 68).
Zjawisko antycypacji jest silnie związane z myśleniem intuicyjnym, antycypacja pełni dwie istotne funkcje:
oczekiwania i nastawienia na określony bieg wydarzeń. Antycypacja występuje praktyczne w całości działalności
człowieka, a im bardziej ta działalność jest złożona, tym większy w niej udział antycypacji. Zachodzi w procesach
percepcyjnych, a największą rolę odgrywa w myśleniu twórczym. Najistotniejsza jest antycypacja intuicyjna, która
ma miejsce, gdy uczony w pracy twórczej w sytuacji deficytu informacji przewiduje trafne wyniki.
Z myśleniem intuicyjnym mają ścisły związek takie stany świadomości, jak:
- podświadomość,
-nadświadomość,
-przedświadomość.
W myśleniu intuicyjnym najistotniejsza jest przedświadomość, skierowana na przyszłość i umożliwiająca
antycypowanie możliwych stanów rzeczy. Termin ten podkreśla również, że jeżeli wynik nieświadomego procesu
nie zostanie przynajmniej częściowo doprowadzony do świadomości, to brak podstaw do mówienia o myśleniu –
najwyżej o wyobrażeniu.
Pojęcie nadświadomość jest niejasne i kontrowersyjne, bywa nadużywane w parapsychologii i innych systemach
pozanaukowych, chociaż zaczyna ono pomału wchodzić już do psychologii. Informacje nadświadome są całkowicie
nowe, nie wynikające z dotychczasowych doświadczeń, tak indywidualnych, jak i społecznych.
W zjawisku inkubacji najlepiej ujawnia się przedświadoma natura myślenia intuicyjnego. Powstało na ten temat
wiele hipotez i koncepcji. Najpopularniejszą jest koncepcja Henri Poincare’go nieświadomym procesie myślowym.
Kolejną hipotezę stanowi zmęczenie i pogorszenie sprawności intelektualnej, więc istotą inkubacji
będzie odpoczynek, po którym nasuwają się nowe pomysły i rozwiązania, nie wyjaśnia ona jednak, dlaczego
olśnienia doznają osoby które aktywnie pracują zamiast odpoczywać.
Według Woodwortha powrót do problemu po okresie przerwy daje możliwość nowego spojrzenia, w związku z tym
istota zjawiska inkubacji sprowadza się do uwolnienia od błędnych nastawień i pokonywania barier psychicznych.
Te klasyczne hipotezy nie są w stanie dać satysfakcjonujących odpowiedzi na wyjaśnienie zjawiska inkubacji, stąd
ciągle są ponawiane nowe próby wyjaśnienia inkubacji i olśnienia. Radziecki badacz
eksperymentalny Ponomariew uważa, że zjawisko olśnienia jest po prostu przedarciem się niezbędnej informacji z
płaszczyzny podświadomości do sfery świadomości.
W fazie inkubacji, osobnik nie zdaje sobie sprawy z procesów umysłowych zachodzących w jego psychice,
ale jego świadomość rejestruje pewne procesy emocjonalne. Najprawdopodobniej zjawisko olśnienia występuje
bardzo rzadko, jest wręcz unikalne, nawet epokowe, gdyż zapoczątkowuje rewolucję w określonych dziedzinach
nauki.
Myślenie intuicyjne ma charakter obrazowy, posługuje się symbolami obrazowymi, czyli bazuje na
wyobraźni. Wyobraźnia to proces psychiczny przetwarzający posiadane informacje i wytwarzający nowe obrazy
psychiczne – czyli wyobrażenia. Zdolność do wytwarzania wyobrażeń jest podstawą skutecznego działania
twórczego, aby stworzyć coś nowego – najpierw trzeba to sobie wyobrazić. Produktami wyobraźni są zawsze
obrazy i rzeczy charakteryzujące się dużą różnorodnością, zmiennością i dynamizmem.
W wyniku myślenia intuicyjnego powstają hipotezy/domysły, które wprawdzie są wysoce prawdopodobne, ale to
prawdopodobieństwo jest jedynie subiektywne, ich obiektywne prawdopodobieństwo trzeba dopiero zweryfikować.
Mimo wysokiego poziomu inteligencji i wysokich kompetencji zawodowych myślenie intuicyjne jest
niemożliwe bez pozytywnych emocji. Podczas myślenia intuicyjnego ujawnia ją się dwie szczególne funkcje:
funkcja motywacyjna i wartościująca. Pozytywne emocje często poprzedzają oryginalne rozwiązanie, najpierw
następuje ono w sferze emocjonalnej, a następnie na drodze intelektualnej.
Myślenie intuicyjne, w przeciwieństwie do konwencjonalnego jest natychmiastowe i skokowe. Natychmiastowość
dotyczy olśnień, a skokowy charakter przejawia się w przeskakiwaniu, opuszczaniu czy nieuświadamianiu sobie
poszczególnych etapów procesu rozumowania. Charakteryzuje się wielokierunkowością, dywergencją, ma strukturę
rozgałęzioną, jest wielopłaszczyznowe, oprócz sfery świadomej trzeba uwzględnić również emocjonalną. W
odniesieniu do myślenia intuicyjnego nie dysponujemy żadnymi przepisami
algorytmicznymi, w próbach sterowania można posługiwać się jedynie radami, zaleceniami itp. – wyłącznie
heurystycznymi.
|
| |
|
|
| |
_______________________________________________________________
Maja Anna Mierzejewska
|
| |
| |
|
