KANTOENG - katastrofa największej na świecie pogłębiarki. Ruda cyny

POGŁĘBIARKI

HOLANDIA

KANTOENG
Katastrofa największej na świecie pogłębiarki wieloczerpakowej
P IOTR MIERZEJEWSKI

22 grudnia 1936 roku, stocznia Werf Gusto w Schiedam (Holandia): Wodowanie KANTOENG, największej na świecie pogłębiarki
wieloczerpakowej, zbudowanej w celu eksploatacji złóż rudy cyny.
-

---------Niewielka indonezyjska wyspa Bangka, leżąca u brzegów Sumatry, słynie z wielkich zasobów kasyterytu,
będącego głównym źródłem cyny. Ten rzadki minerał stanowi tam pokaźny składnik nadmorskich piasków i płytkowodnych
osadów. W okresie międzywojennym, gdy Bangka (inna nazwa: Banka) wchodziła w skład Holenderskich Indii
Wschodnich, w eksploatację złóż kasyterytu zaangażowane były wielkie przedsiębiorstwa górnicze. Na zamówienie
holenderskiego Departamentu Kolonii stocznia Werf Gusto (dawniej A.F. Smulders) w Schiedam zbudowała dla Billiton
Mining Company w latach 1936-1937 ogromną pogłębiarkę wieloczerpakową (kubłową), uchodzącą wówczas za
największą na świecie. Jednostka ta, nosząca nazwę KAONTENG, po zbudowaniu miała być doholowana do brzegów
wyspy Bangka trasą przez Kanał Sueski, lecz nie dane jej było tam nigdy dotrzeć ...
-

Współczesna fotografia przedstawiająca jedną z prymitywnych technik uzyskiwania kasyterytu przez ludność wyspy Bangka.
Wypłukiwanie rudy cyny tą metodą do złudzenia przypomina nielegalne pozyskiwanie bursztynu na Wybrzeżu...
-

--------Pogłębiarka KAONTENG miała pracować nie tylko
wzdłuż brzegów wyspy, ale także wchodzić w górę jej rzek.
Pozbawiona była własnego napędu, lecz mogła nieco
manewrować za pomocą czterech kotwic. Jej wysięgnik
zaopatrzony w łańcuch czerpakowy umożliwiał pracę do
głębokości 28 metrów. Czerpaki, w liczbie 123, zbudowane
z trudnościeralnej stali manganowej, ważyły ponad półtorej
tony i miały pojemność 425 litrów każdy. Urobek z
czerpaków trafiał do cylindrycznego bębna, w którym
następowało odwodnienie wydobytego osadu oraz
frakcjonowanie go drogą przesiewu.

--------Wyporność pogłębiarki wynosiła 3560 ton przy
długości 67,30 m, szerokości 20,0 m i zanurzeniu 3,95 m.
Długość wysięgnika z łańcuchem czerpakowym liczyła prawie
40 m. Zarówno kotwice jak łańcuch czerpakowy poruszane
były elektrycznie dzięki pracy 2 potężnych generatorów,
napędzanych silnikami Diesla.

Pogłębiarka KAONTENG podczas prób w 1937 roku.
-

Pogłębiarka KAONTENG podczas prób trwających przez styczeń i luty 1937 roku.
-

Pogłębiarka KAONTENG podczas prób.
-

Fragment łańcucha czerpakowego przed zamontowaniem na pogłębiarce KANTOENG.
-

Bęben przesiewowy urobku przed zamontowaniem na pogłębiarce KANTOENG.
-

Fragment łańcucha czerpakowego KANTOENG, leżący do dziś na głębokości około 18
metrów u brzegów Kornwalii.
-

-------- Wodowanie jednostki, budowanej przez 10,5 miesięcy, miało miejsce 22
grudnia 1936 roku. Dwa miesięce trwały jeszcze prace wyposażeniowe i próby, aż
wreszcie nadszedł dzień, gdy KANTOENG gotów był do podróży na Daleki Wschód.

---------4 marca 1937 roku dwa holenderskie oceaniczne holowniki, HUMBER (ex
ATLAS, 1907, 519 BRT) ) i SCHELDE (1926, 359 BRT), wyprowadziły KAONTENG ze
stoczni i wraz z nim ruszyły w rejs ku wyspie Bangka. Po kilkudziesięciu godzinach
okazało się, że ponton pogłębiarki zaczął nabierać wodę. Przeciek był na tyle
niebezpieczny, iż dowódca zespołu holowniczego zdecydował zajść do Plymouth,
mając nadzieję na dokonanie tam niezbędnych reperacji przed kontynuowaniem
podróży. Doszło jednak do gwałtownej zmiany pogody i 7 marca podczas szalejącej
burzy śnieżnej KANTOENG utracił znaczne fragmenty nadwodnej konstrukcji oraz
wysięgnik z łańcuchem czerpakowym, a następnie wywrócił się. Nastąpiło to w
odległości około 3 mil morskich od latarni Eddystone. Szczęśliwie udało się zawczasu
zdjąć całą jego czteroosobową załogę.

Fragment łańcucha czerpakowego
pogłębiarki KANTOENG wydobyty
z dna morza w 1978 roku.
.
-

4 marca 1937 roku: Holowniki HUMBER (z lewej) i SCHELDE z pogłębiarką KANTOENG na holu wyruszają w rejs.
-

--------Wywrócony dnem do góry KANTOENG
nie zamierzał wcale tonąć, lecz dryfował na
powierzchni, zbliżając się do brytyjskiego
brzegu. Oba holenderskie holowniki przez cały
czas znajdowały się pobliżu, usiłując ponownie
wziąć swoją zgubę na hol. Sytuacja stawała się
bardzo niebezpieczna dla żeglugi, zwłaszcza że
nocą z 7 na 8 marca pogłębiarka znalazła się w
odległości zaledwie 2 mil od wejścia do portu
Fowey. Na dodatek spodziewano się w każdej
chwili pojawienia się na tych wodach liniowca
m/s ADDA, idącego z Afryki Zachodniej. W
związku z tym w rejon katastrofy ruszyły dwa
brytyjskie holowniki GALLANT i PENDENNICK
oraz HMS COLNE, okręt ochrony rybołówstwa.
Wreszcie po kilku nieudanych próbach udało się
holownikowi HUMBER wziąć wrak na hol.

-------Nie był to jednak koniec kłopotów, gdyż
nie wiedziano co z nim dalej począć. Część
nadwodna pogłębiarki, obecnie skryta pod
wodą, była niezwykle wysoka (około 30 m), co
widać na fotografiach. Trzeba było więc szukać
portu, do którego wrak dałoby się wprowadzić,
a to okazało się nierealne.

Wywrócony do góry dnem KANTOENG widziany w pobliżu Fowey.
-

-------Rozważano poważnie nawet ewentualność zniszczenia KANTOENGA za pomocą ładunków wybuchowych. 11 marca
podczas przypływu i przy korzystnych warunkach atmosferycznych udało się osadzić wrak na płyciźnie w pobliżu Fowey
tak, że nie blokował wejścia do portu. Niestety, szybko okazało się, że KANTOENG pod wpływem prądu wody nadal
przesuwa się w niepożądanym kierunku. Aby ruchy jego powstrzymać, 14 marca w jego pontonach wywiercono 40 dużych
otworów. Woda, która wdarła sie do jego wnętrza, w ciagu trzech godzin skutecznie go unieruchomiła.

-------7 września 1937 wrak pogłębiarki został ściągnięty ze skał, podniesiony i przez holowniki PENLEATH i GALLANT
doprowadzony do Pan, gdzie niemal natychmiast przystąpiono do cięcia go palnikami acetylenowymi. 40 ton stali
uzyskanej w ten sposób w latach wojny zostało przekazanych przez zarząd portu Falmouth na rzecz Ministry of Works.

-------Niektóre elementy konstrukcji KANTOENG zachowały się do dziś na dnie morza. Największy z nich, wysięgnik z
fragmentem łańcucha czerpakowego (fotografia powyżej) leży na głębokości 18 metrów u brzegów Kornwalii w pozycji 50°
18.832N i 004°39.084W. Część innych elementów niszczono ładunkami wybuchowymi w latach 1970.

-------KANTOENG ubezpieczony był na kwotę 150.000 funtów szterlingów. W parę tygodni po katastrofie, w końcu
marca 1937 roku, holenderskie stocznie przyjęły zamówienia na trzy mniejsze pogłębiarki, które miały zastąpić utraconą
jednostkę. Ich łączny koszt ustalono na 625.000 funtów szterlingów, a budowa trwać miała 18 miesięcy ...
-

Opublikowano 27 grudnia 2015 r.

_______________________________________________________________
Facta Nautica
dr Piotr Mierzejewski