AEGNA - Okręt baza okrętów podwodnych, ZSRR (II wojna światowa)

Okręty podwodne

Strona główna

Facta Nautica: morze statki okrêty wojenne wraki marynarka

Bazy okrętów podwodnych

Związek Radziecki

AEGNA [АЭГНА]
ex ADLER - ex SEEADLER - II wojna światowa -
dr Piotr Mierzejewski

Statek wycieczkowy ADLER (własność HAPAG) obsługiwał linię Hamburg (Altona) - Helgoland w latach 1912-1914.
Po zakończeniu I wojny światowej kontynuował rejsy na tej trasie aż do roku 1935.

---------27 sierpnia 1941 roku w godzinach wieczornych rozpoczęła się dramatyczna i zarazem tragiczna ewakuacja okrętów radzieckiej Floty Bałtyckiej
z głównej bazy marynarki w Tallinnie. W operacji tej wzięły udział wszystkie jednostki zdolne do żeglugi, a było ich łącznie 96, w tym krążownik KIROW,
2 lidery (MINSK i LENINGRAD), 8 niszczycieli, 8 okrętów podwodnych, 14 dozorowców, 17 kutrów torpedowych, 22 trałowce i 11 okrętów pomocniczych.
Wśród tych ostatnich nie znalazła się niewielka baza okrętów podwodnych AEGNA. Wojenne dzieje tego parowca są bardzo słabo znane, a ostateczny los
bywa zgoła odmiennie przedstawiany.

--------Pewne jest, że omawiana jednostka powstała w kilońskiej stoczni
Howaldtswerke pod numerem 392. Wodowaniu jej w dniu 8 października
1904 r. nie towarzyszyła ceremonia nadania imienia, gdyż zamawiające
statek konsorcjum odstąpiło od kontraktu. Nikt wówczas zapewne nie
przypuszczał, że ten bezimienny parowiec, ukończony w styczniu 1905
roku, przez kilka lat pozostanie własnością stoczni, oczekując na
chętnego, który zechciałby go zakupić. Przez ten długi okres
"bezrobocia" nosił nieformalną nazwę "392".

-------Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że ów mały parowiec na trwałe zapisał
się w historii budownictwa okrętowego - był on bowiem pierwszą
handlową jednostką napędzaną turbiną jaką wyprodukował niemiecki
przemysł stoczniowy. Turbina o mocy 1200 KM, skonstruowana według
projektu prof. Heinricha Zoelly, obracająca jeden wał napędowy,
umożliwiała statkowi osiąganie prędkości 15 węzłów. Pierwotnie statek
charakteryzował się pojemnością 594 BRT, przy długości między pionami
59,48 m i szerokości 7,65 m.

--------Rok 1905 stocznia Howaldtswerke wykorzystała na eksperymenty
z turbiną, po czym jednostka na kilka lat stanęła bezczynnie przy
nabrzeżu.

Parowiec AEGNA uwieczniony na przedwojennym
znaczku estońskiej poczty.

---------Nieoczekiwanie udało się wreszcie marniejącym parowcem zainteresować wielkiego niemieckiego armatora - potężne towarzystwo HAPAG
(Hamburg Amerikanische Packetfahrt Actien Gesellschaft). HAPAG zdecydował się wykorzystać "392" jako statek wycieczkowy, kursujący na trasie
Hamburg (Altona) - Helgoland. Na zlecenie nabywcy stocznia dokonała gruntownej przebudowy jednostki, obejmującej nawet zmianę napędu. Turbinę
Zoelly'ego zastąpiono maszyną parową potrójnej ekspansji o mocy 93 nominalnych koni mechanicznych (n.h.p.). W swoim nowym wcieleniu statek osiągał
prędkość eksploatacyjną 11 węzłów, przy pojemności 563 BRT i 202 NRT. Zabierał trzydziestu pasażerów w kabinach 1. klasy, czterdziestu w kabinach 2.
klasy oraz dysponował 100 miejscami na pokładzie. Załoga liczyła 26 ludzi. 7 lipca 1912 roku podniesiono na statku flagę armatorską HAPAG i nadano mu
imię ADLER.

--------Początek pierwszej wojny światowej oznaczał nieuchronny koniec rejsów rekreacyjnych, zwłaszcza do
punktu tak ważnego strategicznie jak wyspa Helgoland. W listopadzie 1914 stojącym bezczynnie statkiem
zainteresowała się niemiecka marynarka wojenna. Pod jej banderą służył następne cztery lata, aż do
listopada 1918 roku, jako okręt ratunkowo-szpitalny.

-------ADLER po wojnie wrócił do cywilnej służby u swego armatora, pływając nadal na tej samej trasie. W
roku 1926 otrzymał nowe kotły, zaś w roku 1935 przeszedł w ręce firmy Louis Köster z Altony (Hamburg),
zmieniając nazwę na SEEADLER. 6 grudnia samego roku odsprzedano go estońskiej spółce żeglugowej
Laevaühing G.Sergo & Co. z Tallinna.

--------Estończycy przemianowali go na AEGNA (Aegna - wyspa u wybrzeży Estonii) i eksploatowali w ruchu
pasażerskim na cieszącej się wielkim powodzeniem trasie Tallinn - Helsinki. Parowiec zyskał sobie tak
wielką popularność wśród Estończyków, że umieścili go nawet na znaczku pocztowym.

-------Aneksja Estonii przez Związek Radziecki latem 1940 roku oznaczała likwidację dotychczasowych
morskich połączeń z Helsinkami. AEGNA musiał być "odsprzedany" utworzonemu ad hoc przez nowe władze
państwowemu przedsiębiorstwu Talina Laevajuhisus z siedzibą Tallinie i już w sierpniu 1940 podniesiono na
nim bamderę ZSRR. Natomiast dotychczasowy właściciel statku, Laevaühing G.Sergo & Co., uległ
nacjonalizacji tego samego roku i wchłonięty przez Estonskoje Gusudarstwiennoje Morskoje Parachodstwo
z siedzibą w Tallinie.

Plakat reklamujący rejsy statkiem
AEGNA z Tallinna do Helsinek.

AEGNA jako statek pasażerski estońskiego armatora Laevaühing G.Sergo & Ko. z Tallinna.

---------Po napaści III Rzeszy na ZSRR AEGNA znajdował się na wodach
radzieckich, być może w Tallinnie, który mimo zmiany bandery pozostał
jego macierzystym portem. Od tego momentu odtwarzanie dziejów
statku staje się zajęciem trochę kłopotliwym, mimo iż źródła rosyjskie
mówią o jego wymarszu z Tallinna 24 sierpnia 1941 r. w konwoju razem
z m/s ANDRIEJ ŻDANOW i innymi jednostkami.

---------Duncan Haws w wydanej w 1980 roku książce "The ships of the
Hamburg America, Adler, and Carr lines" twierdzi, iż jeszce w czerwcu
1941 r. AEGNA wpadł w ręce niemieckie i służył im jako transportowiec
wojska. W 1944 r. w Kłajpedzie używano go jako tendra pilotówek i tam
28 listopada znalazły go oddziały armii radzieckiej. Przemianowany po
wojnie na WOŁCHOW (ros. Волхов, ang. transkrypcja VOLKHOW)znikł
z rejestru Lloyda w 1951 r.

--------Z kolei niemiecki autor Claus Rothe w książce "Schiffe der Welt.
Welt der Passagierschiffe unter Hammer und Sicher" (Hamburg 1994)
twierdzi, że statek po dotarciu do Leningradu przemianowany został na
WOŁCHOW lub WOŁKOW (Волков).
--------

S/s AEGNA w latach 1935-1940 regularnie
kursował na trasie Tallinn-Helsinki.

--------Możliwe, że wśród okrętów-baz brygady okrętów podwodnych Floty Bałtyckiej istniał zarówno WOŁCHOW jak i AEGNA. AEGNA uległ mobilizacji
już 23 czerwca 1941 roku, czyli drugiego dnia wojny z Niemcami i ich satelitami. Nastąpiło to w Tallinnie i tam też dokonano prowizorycznego uzbrojenia
jednostki przez zamontowanie na jej pokładzie lekkiej broni przeciwlotniczej. Ze względu na katastrofalną sytuację na froncie i zbliżający się nieuchronny
upadek Tallinna, AEGNA otrzymał rozkaz przejścia do Leningradu, gdzie w spokojniejszych, jak się wówczas wydawało warunkach, uda się go przekształcić
w okręt macierzysty okrętów podwodnych. Wyszedł w morze 24 sierpnia i nazajutrz dotarł do bazy w Kronsztadzie. Od września 1941 r. stał się okrętem-
bazą dla 5. dywizjonu brygady okrętów podwodnych Floty Bałtyckiej, obejmującego siedem przybrzeżnych jednostek typu 'M' ('Malyutka'), a mianowicie
M-77, M-79, M-90, M-95, M-96, M-97 i M-102).

--------Srogą zimę 1941/42 AEGNA przetrwał w Leningradzie na zamarzniętej Newie, cumując nieomal dokładnie w tym samym miejscu, gdzie stoi obecnie
legendarny krążownik AWRORA (AURORA). Na pokładzie bazy zorganizowano warsztaty, dzięki którym można było dokonywać wszelkich napraw okrętów
podwodnych nie wymagających dokowania. Prawdopodobnie AEGNA nie opuszczał Leningradu aż do wycofania się Finladii z wojny, co nastąpiło we wrześniu
1944 r. Wtedy to AEGNA przeszedł do udostępnionej przez Finów bazy w Porkkala (20 kilometrów na zachód od Helsinek).

--------23 listopada 1944 roku AEGNA płynąc z Porkkala do Tallinna w ciężkich warunkach pogodowych i przy ograniczonej widoczności wpadł na skały i
odniósł poważne uszkodzenia. Wkrótce potem nastąpił sztorm, który zatopił uszkodzoną jednostkę. Ironią losu było, iż stało się to u wejścia do Zatoki
Tallińskiej w rejonie wyspy Aegna, której imię nosił. Liczba ofiar tej katastrofy nigdy nie została opublikowana. Wrak jego spoczywa do dziś na głębokości
4-6 metrów i bywa odwiedzany przez amatorów nurkowania.

--------W internecie można także natknąć się na informację, jakoby
AEGNA przetrwał wojnę i dopiero w roku 1947 zatopiono go jako okręt-
cel w pobliżu wyspy Aegna. Nie można wykluczyć, że w pewnym stopniu
jest coś w tym z prawdy. Skoro obecnie wrak statku leży zaledwie na
głębokości kilku metrów, być może po wojnie znaczna jego część
wystawała ponad powierzchnię wody i to ona posłużyła jako cel ćwiczeń
artyleryjskich.

--------Na koniec warto wspomnieć, że wspominany już WOŁCHOW miał
pełnić pod nazwą DUS w latach 1943-44 rolę okrętu macierzystego
dywizjonu okrętów podwodnych w budowie i remontowanych (vide http:
//town.ural.ru/ship/ship/plavbaz.php30). Czy jednak rzeczywiście
istniał? Słowo 'DUS' (ros. ДУС) oznacza w języku rosyjskim skrót od
дивизион учебных судов - czyli dywizjon szkolnych okrętów. Może
doszło do nieporozumienia?

Parowiec AEGNA na rysunku nieznanego autora.

Opublikowano 4 lipca 2011 roku (aktualizacja 4 sierpnia 2012 r.)
© dr Piotr Mierzejewski