II wojna światowa na Bałtyku: m/s ANDRIEJ ŻDANOW (ANDREI ZHDANOV)

Okręty podwodne

Strona główna > Statki i okręty

||| - MORZE | MARYNARKA HANDLOWA | STATKI | OKRĘTY WOJENNE | WRAKI | MARYNARKA WOJENNA | ŻEGLUGA - |||

Statki towarowo-pasażerskie

Związek Radziecki

m/s ANDRIEJ ŻDANOW [т/х АНДРЕЙ ЖДАНОВ]
ex ALEKSIEJ RYKOW [быв. АЛЕКСЕЙ РЫКОВ]- Czystka 1937 r. - II wojna światowa na Bałtyku
dr Piotr Mierzejewski

Podczas tzw. wielkiej czystki w roku 1937 m/s ALEKSIEJ RYKOW zmienił nazwę na m/s ANDRIEJ ŻDANOW.
Zbudowany w stoczni Sewiernyj wierf (Severney Shipbuilding Yard) w Leningradzie pod numerem stoczniowym 299. Charakterystyka według "Istorija
otieczestwiennogo sudostrojenija", Sankt-Petersburg, 1993) bliźniaczego JAN RUDZUTAK: pojemność - 3870 BRT; nośność - 2620 DWT; prędkość: 11,2 w.;
napęd: silnik spalinowy "Russian Diesel" 1900 KM, jeden wał napędowy; wymiary: 105 x 14,65 x 8,65 m; miejsca pasażerskie: I klasa - 28, II klasa - 32,
III klasa - 112; cztery ładownie (część chłodzona).

---------Wielka czystka roku 1937 nie ominęła żeglugi morskiej ZSRR i znalazła swoje odbicie nawet w nazwach statków. NKWD w roku 1937 aresztowało
Aleksieja Iwanowicza Rykowa, byłego zastępcę Lenina w rządzie, a następnie radzieckiego premiera (oficjalnie: przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych
RFSSR i ZSRR) w latach 1924-1930. Rykowa sądzono w procesie uczestników tzw. bloku prawicowo-trockistowskiego, wreszcie skazano na śmierć i
rozstrzelano. Ledwie proces Rykowa rozpoczął się, a już motorowiec towarowo-pasażerski noszący jego nazwisko przemianowano na ANDRIEJ ŻDANOW.

--------Nowy patron jednostki, Andriej Aleksandrowicz Żdanow, pełnił wówczas funkcję
sekretarza KC oraz Leningradzkiego Komitetu Obwodowego i Miejskiego. Ponieważ statek
utrzymywał stałe połączenie pasażersko-towarowe między Leningradem a Londynem, stąd
wybór nowej nazwy współczesnym wydał się w pełni uzasadniony.

--------Represje roku 1937 dotknęły także członków załogi statku. Szczególnie warto
wspomnieć tu bufetowego S. Zubkowskiego. Dokumenty NKWD ujawniają, że był to Polak
mieszkający stale w Leningradzie, urodzony w Warszawie w roku 1881, nie należący do partii
komunistycznej. Aresztowano go 1 września 1937 r., po krótkim śledztwie 14 września
osądzono i skazano na karę śmierci przez rozstrzelanie. Wyrok wykonano już 20 września.

Aleksiej I. Rykow

* * *

Andriej A. Żdanow

---------Statek ALEKSIEJ RYKOV odegrał poważną rolę w dziejach morskiej żeglugi ZSRR i radzieckiego przemysłu stoczniowego. Zarówno on, jak i
równocześnie budowany bliźniak JAN RUDZUTAK (nazwa z identycznych powodów zmieniono w roku 1937 na MARIJA ULJANOWA) zaprojektowano jako
pierwsze radzieckie chłodniowce przeznaczone do transportu mięsa, jaj i masła na rynek brytyjski. Stąd też przyjęło się nazywać je nieoficjalnie
londyńskimi chłodniowcami. Od początku prace nad nimi prowadzono przy ścisłej współpracy z brytyjskimi biurami konstrukcyjnymi i nadzorem Lloyd's
Register. Stępki pod obie jednostki położono równocześnie, 1 maja 1925 roku. W trakcie budowy zmieniono plany i nadano im charakter statków towarowo-
pasażerskich. Kabiny pasażerskie i wszystkie pomieszczenia dla pasażerów zwracały uwagę subtelną elegancją i wielką wygodą. Były one dziełem wybitnych
projektantów zachodnioeuropejskich. Kabiny I i II klasy miały wykładziny ze szlachetnego drewna , a podłogi ich pokrywały dywany. Budowę obu statków
ukończono w roku 1928 i natychmiast wprowadzono do eksploatacji przez SOWTORGFŁOT. Leningrad stał się ich portem macierzystym.

M/s ALEKSIEJ RYKOW, późniejszy m/s ANDRIEJ ŻDANOW.

---------Pierwszy popłynął do Londynu ALEKSIEJ RYKOW. Stało się to w roku 1928 , a zaszczyt inauguracji tak ważnego połączenia pasażersko-towarowego
między ZSRR a Wielką Brytanią przypadł mu niejako automatycznie, gdyż nosił nazwisko urzędującego premiera. Strona radziecka do tego dziewiczego
rejsu przypisywała ogromne znaczenie propagandowe i wydarzenia paru dni spędzonych przez statek w porcie londyńskim uznała za ogromny sukces. Na
statek miały ciągnąć zorganizowane wycieczki (zapewne organizatorami ich była Komunistyczna Partia Wielkiej Brytanii i związki zawodowe), zaś fachowcy
wypowiadali się na temat statku w samych superlatywach. Podobno niezwykle pochlebna opinia na temat jednostki znalazła się wtedy na łamach "The Motor
Ship", specjalistycznego brytyjskiego czasopisma Piszę 'podobno', bo informację na ten temat znalazłem tylko w rosyjskiej publikacji.

--------Do wybuchu II wojny światowej ALEKSIEJ RYKOV, a od 1937 r. już jako ANDRIEJ
ŻDANOW, utrzymywał stałe połączenie Leningradu z Londynem via Hamburg. Później zapewne
do czerwca 1941 przewoził artykuły spożywcze do bałtyckich portów III Rzeszy.

------Kilka dni po napaści III Rzeszy na ZSRR, 26 czerwca 1941 roku, dowództwo Floty
Bałtyckiej wyznaczyło statkowi rolę transportowca wojska i okrętu szpitalnego. Nie był to
oczywiście okręt szpitalny w rozumieniu konwencji haskich, gdyż do ich reguł ZSRR nie tylko

ALEKSIEJ RYKOW zapoczątkował serię sześciu radzieckich statków,
które na Zachodzie nazwano "London Reefers", a w ZSRR "londyńskimi
chłodniowcami". Wszystkie one wyposażono w silniki "Russian Diesel"
produkowane w ZSRR. Należy jednak pamiętać, że nie były to radzieckie
konstrukcje, lecz kopiowane modele silników niemieckiej firmy M.A.N.
i szwajcarskiej Sulzer. Szybko kazały się one najsłabszymi elementami
konstrukcji statków, gdyż ulegały bezustannym awariom i nie były zdolne
utrzymywać żądanej prędkości. W końcu lat 1930. przeszły gruntowną
przebudowę, co miało zmniejszyć ich awaryjność.

nie stosował się, ale nawet konwencji nie podpisał. Pierwsze tygodnie działań wojennych ANDRIEJ ŻDANOW spędził w Tallinnie, głównej bazie Floty
Bałtyckiej. Opuścił go na parę dni przed rozkazem o ewakuacji wszystkich sił. czyli przed tragicznym przemarszem Floty Bałtyckiej z Tallinna do Kronsztadu.

--------ANDRIEJ ŻDANOW wypłynął z portu tallińskiego 24 sierpnia 1941 r. mając na pokładzie grupę rannych żołnierzy. Dołączył do konwoju złożonego z
pasażerskich statków s.s. AEGNA i s.s. EESTIRAND, lodołamacza OKTIABR, okrętu hydrograficznego GIDROGRAF, zbiornikowca Nr 11 i uszkodzonego
niszczyciela ENGELS. Eskortę konwoju stanowiły dwa ścigacze typu MO oraz trałowce - MIENŻINSKIJ, FURMANOW, UDARNIK, Nr 45, Nr 46 i Nr 48.
Obrona statków przed atakiem z powietrza miała charakter wręcz symboliczny - trałowce nie dysponowały artylerią przeciwlotniczą, zaś słabe uzbrojenie
ścigaczy nie dawało nadziei w walce z lotnictwem. Większe szanse w starciach z samolotami miał tylko ENGELS, lecz konwój rozciągnął się aż na cztery mile
i stanowił dla Niemców łatwy cel. Około godziny 14:00 nad konwojem zjawiły się trzy junkersy, które dwiema bombami trafiły EESTIRAND. Tonący i płonący
statek musiał wyrzucić się na przybrzeżne skały. Później było tylko gorzej. Do kolejnych ataków nieprzyjacielskiego lotnictwa dołączyła się artyleria lądowa.
Nieszczęście niosły także miny. Część z nich uwolniona z kotwic po przecięciu minlin trałami unosiła się wśród płynących jednostek wzmagając chaos i grożąc
śmiertelnym niebezpieczeństwem. Efekty sprzężenia się niebezpieczeństw okazały się tragiczne. Niszczyciel ENGELS wpadł na minę i zatonął. To samo
spotkało idący mu z pomocą lodołamacz OKTIABR. Zbiornikowiec Nr 11 najpierw trafiony został bombą w mostek, a w chwilę poźniej eksplodowała pod nim
mina i również poszedł na dno. Do portu docelowego, Kronsztadtu, pozostałe jednostki konwoju, a mianowicie AEGNA, GIDROGRAF i ANDRIEJ ŻDANOW,
zdołały dotrzeć w dniu następnym.Trudno oprzeć się wrażeniu, że przemarsz tych jednostek był jak ponura uwertura do mającej nastąpić parę dni później
tragicznej ewakucji Floty Bałtyckiej.

--------Los ANDRIEJA ŻDANOWA dobiegł końca parę miesięcy później. 7 listopada 1941 roku J. Stalin i B. Szaposznikow (ówczesny zastępca ludowego
komisarza obrony) wydali rozkaz zakończenia trwającej już czas jakiś ewakuacji garnizonu Hanko (Hangö) nim Zatokę Fińską skują lody. 9 listopada redę
Kronsztadtu opuścił zespół okrętów wyznaczony do realizacji tego zadania. W jego skład wchodziły: lider LENINGRAD, niszczyciel STOJKIJ, stawiacz min
URAŁ (przebudowany bliźniak ANDRIEJA ŻDANOWA, wybudowany pod nazwą FELIKS DZIERŻYNSKIJ), ANDRIEJ ŻDANOW, pięć trałowców (Т-204,
Т-207, Т-211, Т-215, Т-218) i trzy ścigacze (МО-306, МО-402, МО-409), a dowodził nim kontradmirał M.Z. Moskalenko, który nie miał zdaniem
historyków odpowiednich kwalifikacji. ANDRIEJ ŻDANOW z trudem nadążał za zespołem, gdyż mógł rozwinąć niewiele ponad 12 węzłów. Posiadanie tylko
jednego wału napędowego wyraźnie ograniczało jego zdolności manewrowe w porównaniu z innymi jednostkami, zaś brak parawanu trałowego wystawiał go na
duże niebezpieczeństwo.

--------Katastrofa przyszła i spowodowana została - mówiąc oględnie - brakiem rozsądku dowódcy lidera LENINGRAD. Gdy jego okręt odniósł uszkodzenia
wskutek wybuchów dwóch min i nie mógł kontynuować marszu z zespołem, zamiast rzucić kotwicę i czekać na nadejście płynących już z pomocą trałowców,
"postawił" przed swoją jednostką ANDRIEJA ŻDANOWA i nakazał kurs na tymczasową bazę w rejonie wyspy Gogland (fiń. Suursaari), mimo iż prowadziła
przez zaminowany obszar. 12 listopada w godzinach porannych statek pozbawiony jakichkolwiek zabezpieczeń trałowych wszedł na minę, przechylił się na
prawą burtę, pokazał obserwatorom kil i zatonął w pozycji 59°47'N i 25°34'E. Dzięki temu, że tonął powoli straty w ludziach nie były duże. Niektóre źródła
mówią o jednej ofierze, inne o siedmiu, zgodne są jednak, że małe jednostki, które przyszły tonącym z pomocą, podniosły z wody 66 ludzi.