II wojna światowa: Afera z czterema szwedzkimi niszczycielami

S tatki i okręty

Okręty podwodne

II wojna światowa

SZWECJA

Afera z czterema niszczycielami
- R. Szubański -

Szwedzki niszczyciel REMUS (ex włoski ASTORE). Złomowany w roku 1969.

--------"Panie komandorze, przybyłem by zakomunikować panu, że flota Jego Królewskiej Mości czuje się zmuszona do przejęcia dowodzonego przez
pana zespołu. Proszę zatem, aby do godziny 10.00 zakończono ewakuację szwedzkich załóg. Pragnąłbym uprzedzić, że otrzymałem zupełnie
jednoznaczne instrukcje, przewidujące złamanie siłą każdego napotkanego oporu" - te słowa zapoczątkowały incydent, który mógł doprowadzić do
poważnego rozdźwięku między Wielką Brytanią a Szwecją w najtrudniejszym dla Brytyjczyków okresie wojny.

----------Z chwilą wybuchu wojny departament marynarki w szwedzkim Ministerstwie Obrony uznał, że flota wymaga znacznego, a co najważniejsze,
szybkiego wzmocnienia. Ponieważ na grudzień 1939 roku planowano wysłanie do Włoch misji wojskowej dla zakupu uzbrojenia i wyposażenia - polecono
nawiązanie rokowań w tej sprawie. Przeszły one wkrótce na płaszczyznę rozmów miedzy obu rządami i doprowadziły wiosną do zawarcia transakcji, w myśl
której Włosi dostarczyć mieli Szwedom 4 małe niszczyciele, kilka kutrów torpedowych, pewne ilości torped oraz części zamienne.

---------Realizacja umowy przebiegać jednak miała w szczególnych okolicznościach: kutry, uzbrojenie i części można było przewieźć przez znajdujące się w
stanie wojny Niemcy, których terytorium nie znajdowało się - wówczas jeszcze - w zasięgu broni aliantów, natomiast niszczyciele musiały odbyć podróż
przez Atlantyk, przepływając przez obszar objęty aktywnymi działaniami wojennymi. Dlatego też specjalna klauzula finansowa umowy przewidywała, że
zapłata w wysokości 35 milionów koron uregulowana zostanie dopiero wtedy, gdy zakupione jednostki znajdą się na wodach szwedzkich.

Szwedzki niszczyciel ROMULUS (ex włoski SPICA). Złomowany w 1961 roku. Foto: 1940.

---------Na niszczycielach BETTINO RICASOLI i GIOVANNI NICOTERA (rok budowy 1926, wyporność 935 ton, 35 węzłów, 4 działa 120 mm, 2 działa 40
mm plot, 4 wyrzutnie torpedowe, 10 min 106 ludzi załogi) oraz ASTORE i SPICA (rok budowy 1934, wyporność 640 ton, 34 węzły, 3 działa 100 mm, 2
działa 37 mm plot, 4 wyrzutnie torped, 94 ludzi załogi) dokonano niezbędnych przeróbek, przystosowując je do służby na chłodnym Bałtyku. Na parowcu
Svenska Lloyd PATRICIA wysłano do Włoch załogi i 1 kwietnia 1940 r. szwedzka bandera podniesiona została na jednostkach przemianowanych na PUKE,
PSILANDER, REMUS i ROMULUS.

--------W dwa tygodnie później zespół opuścił bazę w La Spezia. Na PATRICIA znajdowało sie 116 pasażerów, w większości Szwedów wracających do
ojczyzny. Niszczycielom towarzyszył zbiornikowiec CASTOR. Trasa rejsu wiodła przez Neapol, Kartagenę i Lizbonę, a nastepnie - po zatoczeniu szerokiego
łuku na Atlantyku - wokół Irlandii.

--------W dniu 19 czerwca po południu niszczyciele wraz z PATRICIĄ dopłyneły do Wysp Owczych. Archipelag był już wówczas okupowany przez wojska
brytyjskie. Dowódca sił Royal Navy wskazał Szwedom miejsce do zakotwiczenia w dobrze osłoniętej zatoce Skaalfjorden. Wyższy brytyjski oficer złożył
wizytę szwedzkiemu komandorowi Hagmanowi na pokładzie jego okrętu flagowego i przyrzekł mu wszelką możliwą pomoc.

--------W nocy przybył opóźniony CASTOR. Skierowano go jednak w zupełnie inne miejsce. Tymczasem zapas paliwa i wody, jaki pozostał na niszczycielach,
mógł wystarczyć jedynie na 3 godziny przy pełnej prędkości lub na 20 godzin przy prędkości ekonomicznej. Aby nie tracić bezużytecznie paliwa wygaszono
kotły na okrętach; ponowne uzyskanie gotowości do wyjścia wymagałoby więc kilku godzin.

Szwedzki niszczyciel PSILANDER (ex włoski GIOVANNI NICOTERA). Złomowany w 1949. Foto: 1940.

--------Tak przedstawiała się sytuacja, gdy 20 czerwca ok. godz. 7 rano na pokład PUKE przybył ponownie ten sam oficer z przytoczonym na wstępie
żądaniem. Dowódca zespołu szwedzkiego, kmdr Hagman, odrzucił je i oświadczył, że w razie konieczności stanie do walki, a nawet zatopi swoje jednostki.
Zażądał także, by dano mu możliwość skomunikowania się ze Sztokholmem, przy czym zgadzał się nadawać meldunki drogą radiową otwartym tekstem w
języku angielskim. Brytyjczyk sprzeciwił się tym propozycjom zaznaczając, że będzie zmuszony siłą przeszkodzić użycia radia. Hagman złożył wówczas
werbalny protest, prosząc równocześnie o przekazanie mu brytyjskich żądań na piśmie, by mógł się do nich również pisemnie ustosunkować.

---------Oficer brytyjski opuścił okręt i ok. godz. 9 przesłał list z prośbą o udzielenie odpowiedzi do godziny 10.00. W myśl listu, załogi szwedzkie miały być
przewiezione do jednego z portów na terenie Wielkiej Brytanii. W wypadku próby zatopienia niszczycieli, zostaną one przejęte bez odszkodowania przez
Royal Navy. PATRICIA i CASTOR mogą kontynuować podróż, pod warunkiem jednak, że nie będą próbowały użyć swoich radiostacji.

---------Hagman wezwał wówczas na naradę dowódców niszczycieli i kapitana PATRICII. Dał im pod rozwagę trzy możliwości: walkę, zatopienie niszczycieli
lub opuszczenie ich przy jednoczesnym złożeniu protestu. Pierwsza możliwość upadła, gdy u wejścia do fiordu pojawiły się sylwety czterech brytyjskich
niszczycieli klasy "plemiona" - ponad dwukrotnie większych od okrętów szwedzkich. Zatopienie zaś jednostek zamykałoby drogę do ewentualnych
negocjacji, a przy tym Royal Navy nie wypuściłaby wówczas PATRICII i CASTORA.

---------Zapadła więc decyzja przyjęcia brytyjskiego ultimatum, z tym jednak zastrzeżeniem, że załogi zostaną przeniesione bezpośrednio na PATRICIĘ.
Opuszczając swe okręty, Szwedzi pozostawili na nich bandery z żółtym krzyżem na niebieskim polu, podkreślając w ten sposób, że pozostają one nadal
własnością ich kraju.

Szwedzki niszczyciel PUKE (ex włoski BETTINO RICASOLI). Złomowany w 1949.

---------Następnego dnia PATRICIA i CASTOR opuściły niegościnny archipelag i gdy tylko znalazły się na pełnym morzu Hagman złożył przez radio raport
dowódcy szwedzkiej marynarki wojennej, prosząc o instrukcje. Otrzymał polecenie powrotu na Wyspy Owcze. Równocześnie wszczęte zostały rozmowy
między obu zainteresowanymi rządami. Nie były one łatwe. Wielka Brytania obawiała się, że Niemcy mogą w każdej chwili napaść na Szwecję, co przy
ogromnej dysproporcji sił doprowadziłoby w krótkim czasie do złamania oporu i opanowania szwedzkiej floty. Szwedzi operowali argumentem, że właśnie
wzmocnienie ich marynarki wojennej podziała odstraszająco na Niemców. Brytyjczycy ustąpili, szwedzkie załogi powróciły na swe okręty i w początkach
lipca cały zespół wyruszył w dalszą drogę.

----------W dniu 8 lipca, gdy okręty znajdowały się u wybrzeży Norwegii, brytyjski samolot obrzucił je bombami, na szczęście niecelnie. Gdy Szwedzi
wystąpili z ostrym protestem, rząd brytyjski wyraził "głębokie ubolewanie".

---------Z tych nieporozumień usiłowały ukuć dla siebie polityczny kapitał Niemcy, oferując pomoc; przeprowadzili oni szwedzkie okręty przez swoje zapory
minowe w Skagerraku.

--------W pewnej mierze incydent ten przyniósł korzyść Niemcom; brytyjskie obawy okazały sie nieuzasadnione (dopiero później, jak wiemy, w otoczeniu
Hitlera powstał projekt ataku na Szwecję), zaś próba zagarnięcia jednostek szwedzkiej floty długo jeszcze była nieprzyjaźnie komentowana przez
skandynawską opinię publiczną, co hitlerowska propaganda skwapliwie wykorzystała.

Tekst opublikowany przez miesięcznik MORZE (8/1965). Skorygowano pisownię nazw.
Dobór ilustracji i objaśnienia: FACTA NAUTICA.
Opublikowano 24 lutego 2011 roku