ATLANTUS - pierwszy statek z żelbetu. Katastrofa USS S-5.

STATKI i OKRĘTY

Facta Nautica: morze statki okrêty wojenne wraki marynarka wojenna

- MARYNARKA HANDLOWA - STATKI - OKRĘTY WOJENNE - MARYNISTYKA - WRAKI - MORZE - MARYNARKA WOJENNA -

BETONOWCE

Stany Zjednoczone

s/s ATLANTUS
- Pierwszy statek z żelbetu - I wojna światowa - Katastrofy morskie -
dr Piotr Mierzejewski

Wrak statku s/s ATLANTUS na plaży Cape May Point.
Zbudowany w stoczni Liberty Shipbuilding Co.w Brunswick (Georgia) pod numerem stoczniowym 1040. Wodowanie: 5.12.1918 r. Ukonczony: 1.6.1919 r.
Pojemność: 2391 BRT. Prędkość: 10,5 w. Wymiary: 79,2 x 13,3 x ? m. Napęd: 3-cylindrowa maszyna parowa potrójnej ekspansji, jedna śruba napędowa. Kadłub: żelbet.
Fotografia wykonana przełomie lat 1920/1930. Widoczne dwa pęknięcia kadłuba na wysokości komina i lekki przechył na lewą burtę.

------- -Po przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do I pierwszej wojny światowej (kwiecień 1917 roku), okazało się, że produkcja stali na potrzeby US Navy
jest nie tylko zbyt kosztowna, ale i niewystarczająca. W tej sytuacji rząd amerykański poczuł się zmuszony do rozpisania konkursu na opracowanie
technologii budowy kadłubów z innych materiałów niż stal i drewno. Wygrała koncepcja zastosowania żelbetu.

--------Zaplanowano zbudowanie 32 "betonowców", które miały służyć głownie do trasportu ludzi, sprzętu i
zaopatrzenia przez Atlantyk. Nim jednak pierwsza z tych jednostek weszło do służby, wojna w Europie
dobiegła końca.

--------Dopiero 16 listopada 1918 roku The New York Times poinformował, iż poprzedniego dnia pani Edith
Wilson, żona W. Wilsona, ówczesnego prezydenta USA, nadała imię ATLANTUS pierwszemu statkowi
zbudowanemu z żelbetu. Ceremonia miała miejsce w Brunswick (Georgia) w stoczni Liberty Shipbuilding Co.
Wodowanie historycznego betonowca miało nastąpić parę dni później, lecz z nieznanych mi przyczyn opóźniło
się i doszło do niego dopiero 5 grudnia 1918 r.

--------ATLANTUS był statkiem przeznaczonym do przewozu zarówno ludzi jak i towarów, lecz trudno nazwać
go statkiem pasażerskim, jak czynią to autorzy niektórych publikacji. Trafniejsze wydaje się określenie
transportowiec. W roku 1919 dwukrotnie przewoził żołnierzy amerykanskich powracających z Europy do
ojczyzny, użyty został także jako do transportu węgla (New York Times odnotował jego wejście do portu
Wilmington 17 sierpnia 1919 r.).

-------Warto tu odnotować dramatyczne wydarzenie, w jakim ATLANTUS brał udział w ostatnim okresie
swojej służby. 2 września 1920 r. znalazł się w rejonie ujscia rzeki Delaware. W pewnym momencie ujrzano z
jego pokładu dziwny ciemny obiekt wystający z wody, na którym poruszała się biała plama. Gdy wreszcie
można było przyjrzeć się temu zagadkowemu przedmiotowi, dokonano wstrząsającego odkrycia.

Edith Wilson (1872-1961).
Matka chrzestna s/s ATLANTUS,
nazywana tajnym prezydentem USA.

--------Ciemny obiekt bez trudu zidentyfikowano jako rufę okrętu podwodnego, zaś biała plama była koszulą, którą przez otwór w kadłubie ktoś powiewał z
ogromną determinacją. Nie ulegało wątpliwości, iż ATLANTUS znalazł się przypadkiem na miejscu katastrofy okrętu podwodnego!

2 września 1920 roku: s/s ATLANTUS na miejscu katastrofy okrętu podwodnego USS S-5. Foto: US Navy.

-------Załoga betonowca przystąpiła do natychmiastowej akcji ratunkowej, polegającej przede wszystkim na wtłaczaniu powietrza do wnętrza kadłuba
nieszczęsnej jednostki i podawania wody pitnej uwięzionej pod powierzchnią morza załodze. Szybko ustalono, iż tym niemal kompletnie zatopionym okrętem
był nowiutki USS S-5 (SS-110), służący w siłach podwodnych USA zaledwie od pół roku. ATLANTUS nie dysponował radiostacją, co bardzo utrudniało
wezwanie innych jednostek na pomoc. Szczęśliwie w rejonie katastrofy pojawił się frachtowiec s/s GENERAL G.W. GOETHALS (dawny niemiecki s/s
GRUNEWALD). Rufę USS S-5 podciągnięto do burty tego statku i przystąpiono do powiększania otworu w poszyciu okrętu podwodnego. Dzięki mozolnej,
pracy jednego człowieka, trwającej aż osiem godzin bez przerwy, otwór stał się na tyle duży, że można było przystąpić do ewakuacji uwięzionych
marynarzy. Później do akcji dołączyły się okręty US Navy: pancernik USS OHIO z holownikiem oraz niszczyciele.

-------Jeszcze w tym samym roku ATLANTUS zakończył swoją służbę. Z eksploatacji wycofano także wszystkie inne zbudowane dotąd betonowce (łącznie
zbudowano ich 12 spośród 38 zaplanowanych). Przez parę lat ATLANTUS stał bezczynnie na cmentarzysku okrętowym w Virginia, aż w marcu 1926 roku
znalazł nabywcę. Okazał się nim nieco ekscentryczny pułkownik Jesse Rosenfeld z Baltimore, który zamierzał wykorzystać go (podobnie jak i dwa inne
betonowce) do budowy przystani promowej w Cape May. Wyremontowany ATLANTUS odbył podróż do Cape May na holu. Przez pewien czas stał
zakotwiczony niedaleko brzegu, aż 8 czerwca 1926 r. podczas bardzo silnego sztormu pękły jego łańcuchy kotwiczne. Fale wyrzuciły statek na przybrzeżną
płyciznę. Powtarzane wielokrotnie próby ściągnięcia go na głębszą wodę nie przyniosły efektu i ATLANTUS pozostał tuż przy plaży, stając się wielką
atrakcją turystyczną.

Pocztówka z roku 1935 przedstawia wrak s/s ATLANTUS silnie przechylony na lewą burtę.

-------Wrak z upływem lat przechylał się coraz bardziej na lewą burtę. Na początku lat 1930. zaczął pękać na wysokości komina, aby wreszcie w 1961 roku
rozpaść się na dwie części.

Pocztówka z lat 1950. prezentuje m.in. tablicę informacyjną o s/s ATLANTUS, ustawioną na plaży Cape May.
Ocenia się, że wrak obejrzało dotąd parę milionów turystów.